Accessibility links

Кайнар хәбәр

Başqortstan tatar milli xäräkätenä çirattağı höcüm




Ufada comğa könne Başqortstandağı tatar waqıtlı matbuğat basmaları eşçänlege häm alarğa yazılu mäsälälärenä bağışlanğan seminär bulıp ütte. Bu seminärnıñ bulaçağın bik küplär belmi dä qalğan. Ğomumän, bu seminärnıñ eçtälege turında aña nibarı ber kön qalğaç törle imeş-mimeşlär taralıp ölgerde. İmeş tä matbuğatqa qağılışlı şuşı cıyında Başqortstan tatar milli xäräkäte eşçänlegenä qarata nindider şaw-şulı belderü dä qabul itelergä tieş ikän. Ayırım alğanda, Başqortstan Tatar kongressı Başqarma qomitetınıñ şuşı yılnıñ aprel azağında ğına saylanğan yaña sostawına qarata räsmi xaqimiätlär yağınnan äzerlängän basım çarası bulaçaq, digän xäbärlärneñ taraluı da bu cıyınğa qızıqsınunı arttırdı. Niçek inde ul tatar waqıtlı matbuğatı mäsälälären qarağan seminärda tatar milli xäräkäte eşçänlegenä dä bäyä birergä mömkinnär, digän soraw da tua ide. Annan bu cıyınğa nişläpter Başqortstanda eşläp kilüçe küp sanlı tatar milli oyışmaları wäkillären dä çaqırmağannar. Alar barı tik oçraqlı räweştä genä işetep üzläre kilgännär bu kiñäşmägä. Älege seminärda tatar milli xäräkätenä qarşı üzençä ber yañğırawıqlı belderülär dä yasalaçaq ikän, xätta BR Tatar kongressı Başqarma qomitetınıñ yaña ğına saylanğan räise Ruşan Ğallämovnı sanğa suqmıyça, anıñ urınına räsmi xaqimiätlär küñelenä oşıy torğan ikençe ber kündäm keşene saylawnı oyıştıru ixtimallığı da bar ikän, digän farazlar häm törle sorawlar taralıp ölgergän ide. Menä şuşı imeş-mimeşlär Başqortstanda oppozitsiädä toruçı dip sanalğan tatar milli xäräkäte liderların biregä kitergän ide.

Barlıq sorawlarğa da açıqlıq comğa könne ütkän şuşı kiñäşmäneñ üzendä kerde. Älege kiñäşmäne ni öçender Başqortstan däwlät pedağoğiä uniwersitetınıñ ber zalında cıyarğa bulğannar. Utırışnı şuşı uqu yortınıñ küptän tügel saylanğan rektorı Rail Äsädullin açıp cibärde. Rail äfände Mäskäwdä oyıştırılğan häm tatar cämägätçelege arasında qarşılıqlı fikerlär tudıruçı «Watanım» oyışmasınıñ Başqortstan bülege citäkçese wazıyfaların da başqara. Älege utırışta prezidium äğzaları arasında Başqortstan Tatar kongressı Başqarma qomitetınıñ elekke räise Eduard Xämitov ta utıra ide. Ul xäzer Rusiä Däwlät Duması deputatı. Elek anı gel Tatar kongressı Başqarma qomitetı eşçänlegen gel tatarğa zıyanğa boruda gel genä ğäiplilär ide. Ufada ütkän şuşı aşığıç räweştä cıyılğan kiñäşmä eşendä qatnaşu öçen, Mäskäwdän qaytıp citkän ul. Cıyınnı alıp baruçı Rail Äsädullin täwge süzne Başqortstan waqıtlı matbuğatı öçen cawap birüçe töp keşegä – Başqortstannıñ matbuğat häm poligrafiä däwlät qomitetı räise Boris Melqoyıdovqa birde. Respubliktağı tatar gäzitläre häm jurnalları eşçänlege häm alarğa yazılu xälläre xaqında şaqtıy tulı mäğlümat birde Melqoyıdov äfände. Tatar basmaları başqalar arasında uñışlıraq eşli, dip tä maqtadı ul xätta.

Boris Melqoyıdovtan soñ süz respublikta tatar telendä çığuçı «Qızıl tañ» gäzite baş möxärrire Fail Fätxetdinovqa häm «Tulpar» yäşlä jurnalı baş möxärrire Ramil Miñneäxmätovqa, şulay uq «Ömet» gäzite jurnalistı Gölara Arslanowağa birelde. Alar, nigezdä, härberse üz basmaları ireşkän uñışlar turında söyläde. Törle icadi bäygelärdä ciñep prizlı urınnar aluı xaqında zur qänägätlek belän bäyän itte alar.

Şunnan soñ süz Ufadağı indusriäl-pedağoğıyk qolledj direktorı, Başqortstan Tatar kongressı Başqarma qomitetı äğzası Roza Däminewäğa birelde. Menä şunda inde bügenge kiñäşmäneñ ni öçen şulay aşığıç räweştä häm yäşeren-batırın ğına cıyılıuı açıqlana töşte. Roza Däminewä Başqortstan tatar waqıtlı matbuğatı eşçänlegenä bäyle öç süz belän genä tuqtalğaç, Başqortstan Tatar kongressı Başqarma qomitetınıñ 15 äğzası isemennän dip ber belderü uqıy başladı. Bu belderüdä Başqortstan tatarlarınıñ Ufada 22 iyündä ütkän qorıltayında yañğırağan qayber möräcägätlärgä häm şul möräcägätlärne äzerlägän tatar milli xäräkäte liderlarına rizasızlıq belderelä. Ayırım alğanda, 15 keşe qul quyğan dip äytelgän bu belderüdä Başqortstan tatarları qorıltayında yañğırağan Başqortstannı kiläçäktä kürşedäge qaysı da bulsa töbäk belän quşunı xuplaw turındağı belderüneñ döres tügellege äytelä. Annan soñ bu belderüne xuplağan keşelärgä Başqortstan tatarları qorıltayında qabul itelgän ikençe ber möräcägät tä oşamağan ikän. Mäğlüm buluınça, ul qorıltayda qatnaşuçılar Tatarstan prezidentı Mintimer Şäymievkä Başqortstan prezidentı Mortaza Räximovnı Qazannıñ 1000 yıllığı tantanalarına çaqırmawnı sorap möräcägät itkän ide. Monı tatar xalqı wäkilläre Mortaza Räximovnıñ Başqortstan tatarları mänfägätlären sanğa suqmaw belän añlattı. Bügenge seminärda çığış yasağan Roza Däminewä xätta irenimçä Mintimer Şäymievkä yazılğan şul xatnıñ eçtälegen dä uqıp işetterde. Çığışınıñ azağında Roza Däminewä mondıy xatnı äzerläwçelärgä qarata näfrät belderde häm mondıy belderülärne tatar xalqı yaqlamıy dip äytte.

Menä şunnan soñ kiñäşmä eşe tağın da canlanıp kitte häm ul üzeneñ kön tärtibennän, töp temınnan şaqtıy çitläşä başladı. Roza Däminewänıñ çığışı, yağni Başqortstan Tatar kongressı Başqarma qomitetınıñ qayber äğzaları isemennän äzerlängän belderüne uqıp işetterüe, älege seminärnıñ ni öçen ütkärelüenä, häm anıñ ni öçen aşıq-poşıq häm kiräkle keşelärne genä çaqırıp qına ütkärelüenä şaqtıy açıqlıq kertte.

Başqortstan Tatar cämägätçelek oyışmaları berlege räise urınbasarı, professor Mäcit Xucin zaldan ğına süz alıp, Roza Däminewä çığışına qarata qatğıy rizasızlığın äytte häm bu seminärnı oyıştıruçılarğa, ayırım alğanda, töp doqlad belän çığış yasağan Boris Melqoyıdovqa kisätü yasadı:«Sez älege seminärda töp temdan çitläşep häm tatar milli oyışmaları eşçänlegenä bäyä birep, däwlät tarafınnan ictimağıy oyışmalar eşçänlegenä qısılu omtılışı yasıysız, – dide M. Xucin. – Annan soñ Roza Däminewä uqığan belderüne xuplawçılarnıñ küpçelege biredä tügel, şulay bulğaç bez alarnıñ bü belderügä qul quyğanlığın raslıy almıybız».

Şunnan soñ süz alğan Başqortstan Tatar kongressı Başqarma qomitetı räise Ruşan Ğallämov utırışta qatnaşuçılarğa tağın da şaqqatmalıraq xäbär äytte. Anıñ süzlärençä, bu belderne xuplağan dip telgä alınğan Tatar kongressı Başqarma qomitetı äğzası İlşat Näsipov älege köndä Qazanda häm anıñ bu belderüne imzalawı hiç kenä dä mömkin tügel. «Min anıñ belän Qazanda bergä buldım, ul äle dä anda qaldı häm bu belderü xaqında ul berni dä belmi», – dide Ruşan Ğallämov. Üz çığışında ul respubliktağı tatar tele häm tatar matbuğatı problemnarına da qağıldı. Anıñ süzlärençä, bügenge kiñäşmädä barı tik üz-üzeñne maqtaw ğına buldı. Ä bit Başqortstanda tatar matbuğatınıñ üz problemnarı kürenep tora. Anıñ süz irege bötenläy yuq. «Menä bu kiñäşmädä yuğarı uqu yortlarınıñ tatar tele häm ädäbiätı büleklärenä uqırğa teläwçelärneñ bik az buluı xaqında da äytelde, – di Ruşan Ğallämov. – Ä nigä ul alay? Menä şunı analıyzlarğa kiräk. Monıñ ber säbäbe isä, respublikta tatar mäktäpläreneñ başqortça uqıtuğa küçerelüe häm tatar uqıtuçılarınıñ eş säğätläre kimetelüe. Ä eş säğäte kimi ikän, dimäk xezmät xaqı da tübän. Şulay bulğaç, nindi yäş keşeneñ yuğarı uqu yortındağı tatar bülegenä uqırğa barası kilsen inde?».

Ruşan Ğallämov äytkän fikerlärne añardan soñ çığış yasağan BR Tatar cämägätçelek oyışmaları berlege räise, BR Tatar milli-mädäni moxtäriäte citäkçese Ramil Bignov ta quätläde. «Anıñ süzlärençä, Başqortstan tatar milli oyışmaları wäkilläreneñ teläge ğädi genä – ul da bulsa tatar xalqınıñ telen häm anıñ mädäniäten üsterü öçen şartlar tudıru. Anıñ süzlärençä, Başqortstanda räsmi xaqimiätlär qaramağındağı tatar waqıtlı matbuğat basmalarında respublik tatarlarınıñ könüzäk problemnarı bötenläy yaqtırtılmıy. «Şul problemnar buyınça fiker alışular oyıştırılmıy. Ä bu xäl üze ük zur xata, –di Ramil äfände. – Şul uq waqıtta tatar räsmi gäzitlärendä çın-çınlap tatar xalqı mänfäğäten yaqlawçı tatar milli oyışmalarına häm alarnıñ liderlarına qarata tuqtawsız pıçraq atıla». Ramil Bignov respublik tatar milli oyışmalarınıñ, aptırağaç, tatar telendä «Xalıq ixtıyarı» digän bäysez gäzit çığara başlawı xaqında da äytte. «Menä ul gäzittä içmasam Başqortstan tatarlarınıñ bügenge uy-borçıluları çağılış taba, – di Bignov äfände.– Şul uq waqıtta tatar milli oyışmaları eşçänlege turında da döres mäğlümat birelä».

Şulay itep, tatar matbuğat basmaları xaqında söyläşü bulaçaq dip iğlan itelgän seminär säyäsi häm milli tösmer aldı. Bäxäsläşülär, zalda urınnan torıp kisken repliqalar qıçqırular bu kiñäşmäneñ eçtälegen nıq üzgärtte. Teliseñme-telämiseñme, tatar xalqı problemnarına qağılmıyça bulmıy ide. BR Tatar kongressı Başqarma qomitetı äğzası Kärim Yawşevnıñ çığışı da töple häm ışandırırlıq ide. Ul aldaraq Başqortstandağı tatar matbuğatınıñ uñaşları xaqında yañğırağan yaltırawıq çığışlarnıñ asılın açıp birergä yärdäm itte. Başqortstanda tatar xalqı bäxetle yäşi digän çığışlar da buldı. Misal öçen, Dürtöyle şähäre häm rayonı xaqimiäte başlığı Rawil Däwlätov çığışı şul ruxta ide. Şuña kürä dä anıñ çığışı da zur bäxäslär quzğattı. Bu bäxäslär kiñäşmä betkäç, uramdağı söyläşüdä dä däwam itte äle. Başqortstan Tatar Kongressı Başqarma qomitetı äğzası İlyäs Gäräyev Başqortstan tatar matbuğatına häm Roza Däminewänıñ belderüe xaqında fikerläre belän urtaqlaşa. (Gäräyev)

Sez Başqortstan Tatar kongressı Başqarma qomitetı äğzası İlyäs Gäräyevneñ fikerlären tıñladığız.

Bügenge cıyınnıñ maqsatı xaqında Ramil Bignov qısqa ğına bolay dide:«Bu cıyınnı respublik citäkçelege quşuı buyınça, BR Tatar kongressınıñ elekke räise urınbasarı Eduard Xämitovnıñ tarafdarları, Başqarma qomitet äğzalarınıñ ber öleşe oyıştırğan. Bu üzençä ber fetnä bulırğa tieş bulğandır. Ämma bügen alar üz maqsatlarına ireşä almadı».

Fänis Fätxi, Ufa.
XS
SM
MD
LG