“Tuğan tel” oyışması 1988-yılnıñ 23-sintäberendä 1-märtäbä Şähri Bolğarğa säyäxät oyıştırğan ide. Tıyulıq yanında urnaşqan zur yort divarında säyäxätçelärne: “Lyudi, pomnite, kakim trudom dostalos' nam eto sçast'ye!” digän şiğär qarşılawı küplärne ğäcäpländerde ul waqıtta. At başıday zurlıqtağı xäreflär belän yazılğan bu şiğär açıqtan-açıq mäsxäräle kölüdäy qabul itelgän ide. Çönki can öşetkeç xäräbälär, muzey tübäsendä yarımaynı urtalay “kiskän” täre, ä anıñ astında sıqrap yatqan qäber taşları qarşılağan ide. Ä tirä-yaq pıçraq çüplekne xäterlätä, çönki qaya qarama mal kötüe ezläre. Menä şundıy “sçast'ye”...
Şulay da Şähri Bolğarda, uzğan yıllar barışında, qayber eşlär başqarıla kilde. Olı manara qalqıp çıqtı, zamança täharätxanä tözelde, munça xäräbäläre tärtipkä kiterelde, Tıyulıq beraz çüptän arındı. Tağın ber üzgäreş: muzey sıyfatında qullanıluçı çirkäw astınnan qäber taşları alındı yäki yazmaları sılandı. Läkin bu soñğısın uñay küreneş dip bulmıy. Säyäxätçelär fikerençä, bu – barı tik yawlap aluçılarnıñ wäxşilegen xalıqtan yäşerü öçen genä başqarılğan – paqlanu omtılışı yuq! Ägär andıy niät bulsa, muzey başınnan tärene alırlar ide, çönki ölkän buın näq şunıñ arqasında muzeyğa kerüdän, borınğı babalarıbız mirası belän tanışudan baş tarta bit.
Elek Tıyulıqnıñ direktorı bulıp eşlägän Cämil Möxämmätşin xäzer biredä arxeologiä belän mäşğül. Anıñ fikerençä, eşlär yarıysı ğına bara.
Ğalimnär çirkäw tözü waqıtında yuqqa çıqqan, Cämiğ mäçettän 100 metr çaması tön'yaktarak urnaşqan Xan Sarayı urının ezlilär. İdel Bolğarstanı cirendä arxeologik qazınular bara: 60 çaması şähärleklär barlanğan. Şul isäptän Sember ölkäse cirendä ike möhim şähärlek tapqannar. İske Mayna rayonı cirendä tabılğan şähärlektä 14-ğasır aqçaları tabılğan. Nigezdä, Samanidlar aqçaları, läkin Cäğfär xan iseme yazılğan täñkälär dä tabılğan.
Elegräk yıllarda Tıyulıq urtasında cimerek yortlar tamaqqa utırğan söyäktäy qabul itelä ide. Şöker, di Cämil äfände, ayıruça cimerek 20 yort xucalarına urın tabıp birelde, alarnıñ urınnarı tazartıldı. Häm Tatarstannıñ “Tuzğan toraq” programması nigezendä tağın berniçä toraq yorttan qotılırğa mömkinlek bar.
Cämil Möxämmätşin belän Ayrat İbrahim söyläşte.
“Azatlıq” radiosı, Şähri Bolğar – Sember.
