Ekspeditsiälär inde 1963 yıldan birle oyıştırılıp kilä. Soñğı yıllarda tatarstanlılar Perm, Ul'yan, Kirov yaqlarında bulğannar. Bıyılğı ekspeditsiä Tatarstan häm Mari İle respublikaları arasındağı sotsial'-iqtisadı häm mädäni xezmättäşlek nigezendä oyıştırılğan. Ekspeditsiägä baruçılarnı Mari İleneñ Bäräñge, Mari Töräk, Morki rayonnarındağı millättäşlärebez bik cılı qarşı alğannar. Tatarstanlılar çatırlarda yäşärgä tieş bulsalar da, könnär yañğırlı bulu säbäple millättäşlärebez alarnı üz öylärendä urnaştırğannar. Biredäge tatar awılları tarixı turında ekspeditsiäneñ ber wäkile Läzzät Xäydärov:
Tatar awılları törle törkemnärgä bülep qararğa mömkin. İske awıllar Qazan xanlığı yaulap alınğannan soñ qaçıp küçep utırğannar. Morki rayonı Külbaş awılına kilep utırğan 4-5 ğailä 18 ğasırda Pugaçev belän yörgännän soñ biredä qalğannar. Çuqındırudan qurqıp qayberläre şuşı Mari urmannarında sıyınğan. Şulay uq 20нче ğasırda oyışqannarı da bar.
Morki rayonı Oktäbersk awılında yaña mäçet tözegännär. Tatarlarnıñ eşlekle xalıq ikänne kürsätüçe faktor bulıp tora di monı awıl keşeläre. Ä menä marilar, urıslar üzläreneñ qayçan da bulsa çirkäw töyiäçägenä şiklänä.
İnqilabqa qädär awıl mädräsälärendä dini ruxanilar aldınğı keşelär bulğan. Alarnıñ yazmaları quldan qulğa küçerelep saqlanıp qalğan. Xalıq alarnı nigezdä dini kitaplar dip isäpli. Tarix, ädäbiät fäne öçen qimmäte bulğannarın, ekspeditsiä äğzaları Qazanğa saqlawğa alalar.
Läzzät Xäydärov:
2 nösxä Qissai Yosıf, Qıssai Awuq, cirle xalıqlarnıñ metrika däftärlären, bäyetlären, mönäcätlären taptılar. Basma kitaplar arasında kübräk dini eçtälektäge kitaplar. Ämma könküreşkä qarağannarı da bar. Mäsälän umartaçılıq turında oçradı. Dini ruxanilar paketlarğa, qapçıqlarğa tutırıp mäçet çormalarında saqlıylar. Külbaş awılında 3 tartma şundıy käğäzlärgä tap buldıq. Ğadi xalıq öy çorma başlarında, munça başlarında saqlıy.
Härber qul'yazma astında nindider yazmış, waqiğa yata. Alarnıñ qayberläre inde mäğlüm. Ämma xalıqqa işetelmägäne dä äle şaqtıy. Alarnı fänni yaqtan tikşerü zarur.
Landış Xarrasova
