Accessibility links

Кайнар хәбәр

Aynur Nizametdin: Finlandiä tatarları qazılıq yarata


Kürgäzmä Qazannıñ tarixı, 19 ğasırda Qazanğa fin ğalimnäre oyıştırğan ekspeditsiälär belän bäyle. Üz tarixların häm fin teleneñ barlıqqa kilüen yaxşıraq añlaw öçen fin ğalimnäre küp fin-uğor xalıqları yäşägän Urta İdel häm Ural töbäklärenä säfär qılğan. Ekspeditsiälär waqıtında Qazan alar öçen üzäk bulıp torğan. Bu yıllarda Finlyandiäneñ Qazandağı fänni häm mäğärif oyışmaları belän elemtälär urnaştırıla. Üzara bayıtuçı bu elemtälär distä yıllar däwamında saqlanıp kilä.
Qazannıñ Ğor'ki muzeyında oyıştırılğan kürgäzmädä älege ekspeditsiälärdä qatnaşqan yäş ğalim Yur'ye Wixman, rässam Agaton Reynxol'm häm başqalarnıñ foto räsemnäre bar. Kürgäzmäneñ açılu tantanasında Xel'sinkidağı Rusiä häm Könçığış Aurupa institutı ğalimnäre, şul isäptä institut direktorı Seppo Lallukka, Qazannıñ Ş.Märcäni isemendäge tarix institutı direktorı Rafail Xäkimov, ğalim, tarixçı Damir İsxaqov häm başqalar qatnaştı. Tarix fännäre doktorı D.İsxaqov kürgäzmäneñ ähämiäte turında bolay dip söyläde:
Bu kürgäzmäneñ ike ähämiäte bar. Berençedän, ul Qazannıñ elek-elektän Yevropa, ä bigräk tä Finlyandiädä fänni üzäk bulğanın kürsätä. Çönki Qazanğa fin ğalimnäre kilgän, monda eşlägän. İkençedän, monda tatarlarnı finnar tarafınnan öyränü materialları birelgän. Mäsälän, bik siräk oçrıy torğan 19 ğasırda tatarlarnıñ milli kiemnären kigän räsemnär bar. Bu etnografik yaqtan qimmätle materiallar bezneñ öçen.
Kürgäzmäneñ avtorı – Finlyandiädä yäşäwçe Aynur Nizametdin. Ul Qazanda berençe tapqır ğına tügel. 1980 yıllarda Aynur xanım Qazan universitetınıñ tatar bülegendä belem alğan. Universitetta uqığan waqıtta Aynur Nizametdin tuğan xalqı, anıñ traditsiäläre belän yaqınraq tanışa, tatar telne kamilläşterä. Aynur xanımnıñ foto sänğäte belän mawığıp kitüe kürenekle rässam Rif Yaqupov belän bäyle. Ğor'ki muzeyındağı kürgäzmädä Aynur Nizametdinneñ 1989-1992 yıllarda Finlyandiä tatarlarınıñ tormışın yaqtırtqan fotoräsemnär urnaştırılğan. Avtor äytüençä, bu surätlär bıyıl töşerelgän bulmasa da, alar Finlyandiä tatarlarınıñ milli häm dini ğädätläreneñ xäzerge köngä qädär saqlanıp kilüen kürsätä. Anıñ räsemnärendä tatar qızları, tuy ğöref-ğadätläre, milli rizıqlar häm Finlyandiä tatarlarınıñ tormışın yaqtırtqan başqa qızıqlı surätlär bar. Üz kürgäzmäse xaqında Aynur xanım menä närsä söyläde
Bu kürgäzmä belän min Finlyandiädä milli häm dini ğädätlärneñ bügenge köngä qädär saqlanıp kilüen kürsätergä telädem. Niçek bezdä balağa isem quşalar, nindi milli rizıqlar bar. Bezdä, mäsälän, bügenge köngä qädär qazı digän rizıqnı yaratıp aşıylar, ämma şuña qaramastan qazını Finlyandiädä xäzer bik siräk tutıralar. Finlyandiädä küp keşe satu belän şöğellänä, mex, keläm, tuqıma sata. Bu inde bezneñ äbi-babalarıbızdan kilä. Min üzem dä keläm satuçı.
Finlyandiä tatarlarınıñ tormışı belän Ğor'ki muzeyında tanışu 15 sentäbergä qädär mömkin bulaçaq.
Al'bina Zäynulla
XS
SM
MD
LG