Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tatar ictimağıy üzäge suverenliq öçen köräşkä çaqıra


Qazanda bu könnärdä xalıqara sammit, däwlät şurası utırış işe cıyınnar turında ğına söylänsä dä, qayber milli oyışmalar 30 avgust turında uylıy. Bu Qazan şähär köne genä tügel, ä Tatarstan suverenlığı köne dä. Monnan unbiş yıl elek Tatarstannıñ suverenlığın beldergän ide. Läkin bu xaqta xäzer bik siräk söylänelä. Milli cämäğätçelek bu turıda borçıla.

Çınnan da, milli cämäğätçelekne, ayırım alğanda Yunıs Kamaletdnov citäkçelegendäge Tatar ictimaği üzägeneñ ber qanatı bu aralarda meñ yıllıq mä’säläläre belän tügel, ä Tatarstannıñ suverenlıq köne belän şöğellänä. Älege oyışma Tatarstan suverenitetı iğlan itügä 15 yıl tulu uñayınnan rezolyutsiä qabul itte. Anda, “Tatarstan xalqı üzeneñ bäysezlekkä omtılışında qatlawlı tarixi yulnı xalıqara dokumentlarğa tulısınça turı kilep başqardı” dielä. 1990 yılnıñ 30 avgustında Tatarstannıñ däwlät suverenitetı turında deklaratsiä qabul itü, 1992 yılnıñ 21 martında ütkän, referendum, häm şul uq yılnıñ közendä qabul itelgän Konstitutsiäse, federal' şartnamägä Tatarstan imza saludan baş tartu, Rusiä Konstitutsiäsen qabul itkändä Tatarstan xalqı qatnaşamawı şuşı xalıqara normalarğa turı kilgänlege nigez bulıp tora dielä. Tatarstannıñ 90 yıllar başında suverenlıq, bäysezlek alırğa tırışuın küplär xäterlider. Menä şundıy kierenke häm qatlawlı köräş bardı ul çaqta. Çınlap ta, Tatarstan häm tatar xalqı niçä ğasırlar buyına omtılğan irek cilläre ul çaqta isep aldı. Ämma, ber un yıl ütkäç uq, qısıla başladı. Rusiäne bit añlap bulmıy. Yaña citäkçe kilgän sayın, yaña bayraq äzerlärgä kiräk. Tatarstan äzerlädeme Rusiäneñ yaña citäkçelege kilgäç. Här xäldä, milli xäräkät wäkilläre Tatarstan xakimiäten Rusiägä artıq nıq bireşüdä, deklaratsiälär, konstitutsiyäne sanğa suqmawda gel ğäyepläp kilä. Belgeçlär isä Tatarstan bügenge xäläte belän, xätta xalıqara sammitları, başqalasınıñ meñ yıllığı belän dä şuşı milli xäräkät alıp barğan azatlıq köräşenä bäyle dilär.

Xäterlisezder, Tatarstan 1992 yılnıñ 21 martındağı referendumda küpçelek tawış belän, Rusiä belän tatarstan arası tigez xoquqlı, assatsiäläşkän däwlät dip statusın bilgeläde. Älege matdä, xäzer inde cisemennän bigäräk iseme genä qalğan 1992 yılnı respublika Konstitutsiäsenä dä berketelde.

Tatar ictimaği üzägeneñ Yunıs Kamaletdnov citäkçelegendäge qanatı, alda äytelgän rezolyutsiäsendä dä näq şular xaqında süz alıp bara. Sitat. “Tatarstan suverenlığı turında deklaratsiä qabul itüneñ 15 yıllığın, Qazannıñ meñ yıllığın, bez, suverenlıqtan ber näsrä dä qalmağan şartlarda, Rusiä , federalizm belän ber bäyläneşe dä bulmağan, unitar, kolonial' däwlät tözep mataşqanda bäyräm itäbez. Şuşı şartlarda, Tatarstan 70 protsentlap keremne Rusiägä birergä mäcbür.” Sitat tämam. Tatar ictimaği üzäge, şuña kürä, xalıqnıñ köräşep alğan tarixi uñışları, nindi genä säyäsi xäl buluğa qaramastan xalıqta qalırğa tieş dip belderä. Monnan tış, respublika suverenlığın yañadan torğızu, qaytaru öçen radikal çaralar qullanırğa täqdim itä. Bu radikal' çaralar dip, ictimaği üzäk wäkilläre, respublikada köçle sotsial' säyäsät başlarğa, xalıqnıñ tormış däräcäsen kütärüdä, respublika citäkçeläreneñ ictimaği oyışmalar belän bergäläşep demokratik köçlär belän xezmättäşlek itüendä kürä.

Monnan tış, Tatarstanda däwlät telläre turındağı qanunnı qatğıy räweştä ütärgä çaqıra.

Qayçandır, bäysezlek köräşeneñ alğı safında torğan Tatar ictimaği üzäge mondıy möräcäğätlärne yasap tora anısı. Läkin, inde ildä bit zamanalar başqa.

Räfis Cämdixan

XS
SM
MD
LG