Accessibility links

Кайнар хәбәр

Beslan faciğäsenä ber yıl buldı, cawapsız sorawlar qala birä


Bu atnada Beslan faciğäsenä 1 yıl tula. 2004neñ 1 sintäberendä, uqu yılınıñ berençe könendä, Tönyaq Osetiäneñ Beslan şähäre mäktäbendä suğışçılar meñnän artıq keşene totıq itep aldı. Öç kön däwam itkän krizis 300dän artıq keşeneñ üleme belän tämamlandı. Räsmi Mäskäw bu qan qoyılu öçen çeçen suğışçıların ğäyepläde. Läkin ber yıl ütkännän soñ da Beslanda närsä bulğanı turında borçulı sorawlar qala.

Totıq aluçılar üz qorbannarın mäktäpneñ börkü sportzalında 3 kön tottı. 3 kön däwam itkän mäşxär Sintäberneñ 3ndä totıq aluçılar belän Rusiä xärbiläre arasında başlanğan mäğnäsez atışular belän tämamlandı. 330dan artıq keşe häläk buldı, şul isäptän, 186 bala.

Bu faciğäğä bar dönya kisken tänqit belderde. Germaniä kanslerı Gerhard Şröder totıq aluçılarnı, keşe üterep säyäsi maqsatlarğa ireşergä telägän äxlaqsız terrorçılar dip atadı. Çeçen citäkçese Aslan Masxadov ta bu ğämälgä häm anı oyıştıruçı dip sanalğan Şamil Basaevqa tänqit belderde. Soñraq Federal köçlär tarafınnan üterelgän Masaxdov, ul çaqta, xättä Rusiä belän suğış betkännän soñ Basaevnı xökem itäçägen äytkän ide.

Dönya citäkçeläreneñ kübese Beslan xalqına häm Putin xökümätenä teläktäşlek belderde. Ämmä qayberläre, äytik, Yevropa Komissiäse prezidentı Romano Prodi, Mäskäwne bu faciğäğä kitergän, anıñ süzläre belän äytkädä, "qarañğı taplarğa" açıqlıq kertergä çaqırdı.

Ber yıl ütkännän soñ da Beslanda bulğan faciğä tiräsendä cawaplarğa qarağanda sorawlar kübräk. Totıq aluçılar kemnär bulğan? Alar niçäw bulğan? Ni öçen Rusiä köçläre şundıy zur sanda ülemnärne buldırmıy qala almağan?

Rusiäneñ baş prokuraturası räsmi tikşerü başladı. İke parlament komissiäse, berse Mäskäwdä, ikençese Tönyaq Osetiädä üz tikşerülären açtı. Räsmi tikşerülärneñ aqrın baruına açuı çıqqan Beslan xalqı üz tikşerülären başladı.

Tönyaq Osetiä parlamentı räise urınbasarı, cirle parlament tikşerüen citäklägän Stanislav Kesaev, radiobızğa birgän äñgämädä räsmi tikşerüneñ küp näticäläre belän riza bulmawın äytte:

"Şunı ğına äytim, ägär anda 2 genä xatın-qız bulğan bulsa, 3nçeseneñ cäsadı qayan çıqqan. Häm dä ber uqıtuçınıñ, totıq aluçılar 50dän dä kim tügel ide digän süzläre.. qayan beläseñ digäç, min bit uqıtuçı, minem küzlär sanarğa öyrängän, dide ul."

Prokurorlar äytüençä, totıq aluçılar 32 bulğan, şularnıñ berse genä isän qalğan. 24 yäşlek çeçen, balta ostası Nurpaşi Kulaev. Tönyaq Osetiäneñ Yuğarı mäxkämäse aldına basqan Kulaev qarşılıqlı belderülär yasadı, şahitlärneñ kübese anı tanımıy.

Uzğan ay Amerikanıñ ABC telekompaniäse tapşırğan äñgämädä Şamil Basaev Beslan mäktäben basıp alunı oyıştıruda yärdäm itkänen tanıdı. Ul şulay uq Rusiä räsmilärenä taläplär tapşırğannan soñ 10 yäşkä qädär bulğan bar balalarnı azat itergä färman birgänen äytte.

Rusiä räsmiläre başta totıq aluçılar ber taläp tä quymıy, totıqlarnı azat itü turında söyläşergä telämi dip kilde. Soñnan isä totıq aluçılarnıñ Çeçnädän Rusiä ğäskärlären çığarunı taläp itüläre, ä Mäskäwneñ bu xaqta söyläşülärne kire qağuı mäglüm buldı.

Uzğan atna İzvestia gäzitenä birgän äñgämäsendä Tönyaq Osetiäneñ elekke prezidentı Aleksandr Dzasoxov, totıq aluçılar belän söyläşergä dip mäktäpkä barğan bulsa, Rusiä iminlek xezmätläre anı qulğa alu belän yanağannarın äytte. Kreml Masxadovnıñ da aradaşçılıq itü täqdimen kire qaqtı häm anıñ tuğannarın qulğa alırğa färman birde.

Rusiä räsmiläre mäktäpkä höcüm äzerlänmäde, bar närsä säğät 1lärdä totıq aluçılar sportzalda şartlatqıç şartlatqannan soñ başlanıp kitte, dip belderä. Bu waqıtqa inde 21 it-at totıq üterelgän bulğan dielä. ABC äñgämäsendä Basaev, berençe şartlaw Rusiä märgäne ayağına şartlatqıç bäylängän ber suğışçığa atqaç yañğıradı dide. Rusiä räsmiläre sportzalnıñ tübäse şul şartlawan işelgän di, häm dä höcüm başlanğaç suğışçılar qaçıp kitkän totıqlarnıñ arqasına atqan dip belderä. Ämmä totıqlar häm şahitlär äytüençä, yuğaltularnıñ kübese Rusiä xärbiläre qullanğan awır qoraldan bulğan.

Rusiäneñ baş prokuror urınbasarı Nikolay Şepel monı kire qağa:

"Tikşerüçelär äytüençä, awır qoral qullanu turında färman säğät kiçke 6dan soñ birelgän, ul çaqta mäktäptä totıqlar inde bulmağan, ä suğışçılar qarşılıq kürsätüen däwam itkän, tağı da kübräk yuğaltular bulmasın öçen awır qoral qullanırğa qarar itelgän."

Nikolay Şepel totıqlarnıñ Rusiä xärbiläre utınnan ülü ixtimalın tamırınnan kire qağa:

"300dän artıq keşe şartlaw waqıtında yä aña qädär ülgän. Yağni eş operatsiädä tügel. Speznaz balalarnı atqan dip äytü yalğan häm mäsxäräläw."

İzvestiägä birgän äñgämäsendä Dzasoxov, Rusiä prezidentı totıqlarnıñ ğömeren saqlawnı töp wazifa itep quydı, di. Ämmä faciğä waqıtında Beslanda bulğan keşe xoquqların yaqlawçı Lidia Grafova süzlärençä, Rusiä räsmiläre höcümneñ närsä belän betäsenä tieşle iğtibar birmägän:

"3 kön mäktäp yanında torğan ata-analrnıñ iñ qurıqqanı – höcüm ide. Töp maqsat totıqlarnı qotqaru tügel, terrorçılarnı mançu ide. Küz aldımnan kitmi, qurqınıç sportzalda ber xatın utıra, qulında ike räsem, üze çayqala häm bolay di: terrorçılar ğazapladı, beznekelär yandırdı."

Dzasoxov kitkännän soñ anıñ urınına Tönyaq Osetiä parlamentı räise Taymuraz Mamsurov bilgelände. Anıñ qızı Beslan faciğäsennän yaralanıp çıqqan. Mamsurov bu faciğäneñ bar yaqlarına açıqlıq kertergä wäğdä itte. Ämmä Tönyaq Osetiädä anıñ bu wäğdäsen üti aluına bik azlar ışana.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG