Köz citü belän, balalar mäktäplärdä yaña uqu yılların başlıy. Läkin sentäber ayı uquçılar öçen, uqıtuçılar, iske duslar belän oçraşu, yaña belemnär turında uylanular belän genä bäyle tügel. Bigräk tä, awıl mäktäplärendä,. Nik disägez, yış qına awıl uquçılarına köz aylarında qırlarğa bäräñge, çögender uñışın cıyarğa, mäktäp baqçalarında eşlärgä turı kilä. Bu däreslär urınına eşlänelä.
Mäktäp häm yuğarı uqu yortları uquçıların közge uñışnı cıyuğa cälep itü – küptännän, äle sovet zamannarınnan kilä torğan ğädät. Küp yıllar uquçılar häm studentlar kolxoz qırlarında közge uñışnı cıyuda töp eş qulları bulıp tordı. Näq menä alar cilgä dä, salqınğa da qaramastan, ay-ayyarımğa uquların taşlap, uqıtuçıları belän bergä bäräñge, käbestä, çögender häm başqalarnı cıyıp, awıl xucalığı xezmätkärlärenä bulışa ide. Xäzer, älbättä, yäş köçlärne uñışnı cıyuğa cälep itü alay kiñ qolaç cäymägän. Şulay da, äle dä awıl uquçıları bu awır xezmättän arınmağan.
Menä Azatlıq radiosınıñ Qazan byurosına kilgän ber xatta da şuşı xaqta yazılğan. Xatnı bezgä Almaz isemle tıñlawçıbız yullağan. Qızğanıçqa qarşı, ul üzeneñ tulı adresın yazıp cibärmägän, barı tik isemen genä äytkän. Xatta menä nindi yullar bar. Minem xatımnıñ töp maqsatı – bezneñ mäktäplärdä belemneñ niqädär qäderle buluın, nindi sıyfatlı belem birülären kürsätü. Şulay uq, bu mäs’älägä cämäğätçelek iğtibarın cälep itüne dä maqsat itep quyam. Uqu yılı başınnan uq bäräñgegä, çögendergä yörü – elekkedän kilgän närsä. Ämma xäzer dä 2-3 atnağa qırğa çığara alalar. Anda 5-6nçı sıynıflardan alıp, 9nı kertep, 11gä xätle barlıq uquçılar da mäcbüri yöri. Ä awıruçılar, spravkalılar mäktäpneñ üzenä, ciñel eşkä yörilär.
Ämma bäräñge belän genä betmi äle balalarnıñ çilänüläre. Közge uñışlarnı cıyarğa waqıt citkäç, uquçılarnı mäktäp yanı uçastoklarına alıp çığalar. Monda alarğa barısı da elägä – qazu, tormalaw, taşu, bäyläw, çistartu, cıyıştıru häm başqalar. Sitata tämam. Almaz äfändeneñ xatınnan kürengänçä, uquçılarnı köz köne genä tügel, ä yazın da, qışın da, xätta cäyen dä eşsez utırtmıylar ikän. Qışın qar kerärgä, boz çuqırğa, yazın baqça eşlärenä cälep itelä alar. Cäyen, kanikullar citep, bar balalar yal itkän waqıtta isä,awıl uquçıları öçen praktika digän närsä bar ikän. Praktika süzen teoretik belemnärne üzläştergännän soñ, praktik yaqtan alarnı berketüne añlata. Qızıq, monda teoriä qayda mikän... Ällä bezne yıl buyına niçek eşlärgä öyrätep, cäy citkäç praktikada tikşerep qarıylar inde, dip açınıp yaza Almaz isemle ber tıñlawçıbız.
Şulay uq ul üzeneñ Azatlıq radiosına yullağan xatında älege praktikadan balalarğa kilgän zıyan turında da yaza. Berençedän, uquçılarnıñ uquları qala, ä soñınnan inde öyräneläse materialnı öy eşenä öyä-öyä uqıtalar. Monda uqıtuçılarnıñ ğäyebe yuq dip sanıym, çönki därestän eşkä çığaru qararı östän quşıla. Näticädä, tieşle standartlar üzläşterelmiçä qala, çönki uqu programması bozıla. İkençedän, balalarnıñ sälämätlegenä dä zıyan kilä. Yüeş, salqın könnärdä alar tuñalar, kütärep eşläp aralar, tozsız-balsız aşawdan aşqazannarına zıyan kilä. Öçençedän, matdi zıyan. Perçatkalar-biyäläylär yırtıla, çiläklär yarıla, kiemnär tuza, köräk-sänäklär sına. Dürtençese, häm iñ möhime, psixologik zıyan. Min belgeç tügel, ämma minemçä, mäcbüriläp eşlätü keşedä, bigräk tä balada, qollıq psixologiäsen barlıqqa kiterä. Tormışnıñ qalğan, mäktäptän soñ da öleşen ul bu keşene ozatıp baraçaq. Bu xattan tağın ber özek ide. Tıñlawçıbız fikerençä, älege xezmättän faydanı mäktäp citäkçeläre häm cir xucaları kürä. Ata-analar da riza, çönki alarğa az ğına bulsa da aqça tama, eşlägän waqıtta urlanğan berniçä çiläk bäräñge yäki kişer elägä. Alar şulay balaların eşkä, xezmätkä öyrätügä şat qına ikän.
Üzeneñ xatınıñ axırında, Almaz isemle tıñlawçıbız menä närsälär yaza. Belem birüneñ sıyfatın reformalar belän genä tügel, ä bälki menä şuşındıy iskelek qaldıqlarınnan mäktäpne çistartıp ta yaxşırtıp bula, minemçä. Ämma cämğiät, häm berençe çiratta, massaküläm mäğlümät çaraları basımı bulmasa, bu iskelek qaldığı uquçı, bala xoquqların alğa taba da bozaçaq, belem birügä zıyan saluın däwam itäçäk.
Almaz isemle üzeneñ qaysı cirdän ikänen dä yazmağan tıñlawçıbıznıñ xatın uqığaç, bez respublikanıñ Fän häm mäğärif ministrlığına möräcäğät ittek. Ministrlıqnıñ başlanğıç hönäri belemne üsterü bülege citäkçese Nail Xämidulin bezgä menä nindi añlatmalar birde.
Bezneñ ministrlıq tarafınnan uquçılarnı qır eşlärenä çığarırğa digän bernindi dä qarar bulmadı. Xäzer zamana da andıy tügel inde. Läkin tege yäki bu uqu yortında kileşü nigezendä uquğa zıyan kitermiçä genä balalar qaydadır eşli ikän, mäsälän, üzläreneñ aşxanäläre öçen bäräñge, kişer, käbestä alırğa, aqça eşlärgä kiräk bulğanda, bez moña qarşı kimibez. Läkin ber genä bala da telämiçä eşkä alıp çığarılmasqa, eş waqıtında qurqınıçsızlıq qağidäläre ütälergä, uquğa zıyan kilmäskä tieş. Ägär dä şuşı taläplär ütälmäsä, balalar yäki alarnıñ at-anaları klass citäkçelärenä, uqu yortı citäkçelärenä, ä inde anda da yärdäm tapmasa, bezgä dä, rayondağı bezneñ bülekçälärgä dä möräcäğät itä alaBu Tatarstannıñ Fän häm mäğärif ministrlığınıñ bülek citäkçese Nail Xämidullin fikere ide. Dimäk, balalar közge qır eşlärendä kileşü nigezendä, balalarnıñ teläge bulğan oçraqta ğına eşlätergä mömkin. Bu şartlar ütälmägän oçraqta, Almaz äfände dä, başqalar da ministrlıqqa möräcäğät itep, üzläreneñ şikäyätlären belderep, tikşerügä ömetlänä ala. Nail Xämidullin süzlärenä qarağanda, respublikanıñ Fän häm mäğärif ministrlığında älege mondıy möräcäğätlär turında işetelgäne yuq ikän.
Gölnaz İlgizär
