Qayberäwlär, bälki Kulikovo suğışı xaqında nindi añlaşılmawçanlıqlar bulırğa mömkin diär. Mäktäp häm yuğarı uqu yortı däresleklärendä älege suğış turında tögäl, añlayışlı itep yazılğan bit. Çınlıqta isä, Kulikovo suğışınıñ moñarçı açılmağan bik küp serläre bulğan ikän.
Şuşı könnärdä, härkemgä bilgele bulğan Kulikovo suğışınıñ serlären “Nezawisimoyı voennoe obozrenie” gäzite açtı. Mäqäläneñ avtorı tarixçı - publitsist Aleksandr Şiroqorad 625 yıl cawabı bulmağan sorawlarğa cawap birde.
Bügenge köndä ber genä ışanıçlı mäğlümat bar, ul da bulsa, 1380 yılnıñ 8 sentäberendä Mäskäw knyaze Dmitriy Donskoy ciñüe di avtor. Xäzerge zaman tikşerüçese Şawırin bilgeläp ütkänçä, Kulikovo suğışına bağışlanğan kitaplar belän älege suğışnıñ yaw qırın qaplap bulır ide.
Berençe mäs'älä, Rus däwlätenä höcüm itkän Mamay ğäskäreneñ tögäl sanı. Qayberäwlär 36 meñ, beräwlär 100-150 meñ, xätta 300 meñ keşedän torğan ğäskär bulğan di. Ä bit Mamay 1380 yılda Altın Urda feodal' däwlätneñ barı tik yartısın ğına üz qulında totqan. İkençe yartısı isä anıñ köndäşe Tuqtamış xan qulında bulğan. Älege sorawğa äle dä cawap tabılmağan.
İkençe soraw, isä suğışnıñ maqsatı. Mamaynıñ teläge ikençe Batıy bulu, rus knyaz'lären yuqqa çığarıp, alarnı xannar belän alıştıru.
Qayber belgeçlär fikerençä, älege suğış näticäsendä Mamay üz ğäskären bayıtıp, köçäytep üzeneñ köndäşe bulğan Tuqtamış xannı yuqqa çığarırğa telägän. Şulay da Mamaynıñ täcribäle ğaskär başlığı buluı mäğlüm häm anıñ ciñügä ışanıçı bulsa da, uñışqa ışanıp betmägän.
Tağın ber açıq mäs'älä Mäskäw knyazeneñ nindi ğäskär belän suğışuı. Rus belgeçläre äytüençä, Mamay ğäskären tatarlar, ärmännär, çirkäslär häm başqalar täşkil itkän. Tatar tarixçıları raslawınça, Kulikov qırında tatarlarnıñ ata-babaları suğışmağan. Şulay da, professor Miftaxov “Bolğarnıñ yılyazma cıyıtığına” nigezlänep, Qazan ämire Azan Mamayğa 5 meñ keşedän torğan ğäskär birgän dip sanıy. Döres, Miftaxovnıñ tarixi xezmätlären bik küp tatar ğalimnäre bik yuğarı bäyälämi. Şulay da, tarixnı döres kürsätep, aqnı - aq, qaranı - qara dip atarğa telägän keşe tarixçılarnıñ isemnärenä tügel, ä xaqiqät'kä tayana. Ä ul Kulikovo qırında böyek suğışnıñ bulğanın raslarğa da aşıqmıy, dälillär dä qalmağan.
İñ möhime älege yaw qırınıñ tögäl qayda urnaşqanın berkem dä belmi. Tikşerülär Kulikov qırınıñ Tula ölkäsendä urnaşuın kürsätä. Läkin 16 ğasırda Kulikov qırında distälägän suğışlar buluı da mäğlüm. Älege qırda qazu eşlären başqarğanda çuyın yädrälär, qurğaş uqlar häm kremniy mıltıqlar tabılğan. Läkin alarnı näq Kulikov suğışı barğan çorğa 1380 yıldan qalğan dip äytep bulmıy.
Qısqası, Kulikov suğışı tiräsendä açıqlanmağan mäs'älälär şaqtıy küp. Tarixçı häm arxeologlarnı biredä zur eşlär kötä äle. Härxäldä, distä meñnärçä keşe berniçä kön buyı nindi bäyräm ütkärgänen tarixçılar, xäzerge zaman keşeläre dä tögäl itep äytä almıy. Altı ğasır elek bulğan xällär barı tik riwayätlär, fantaziälär nigezendä genä mäktäp däresleklärenä kergän. Aleksandr Şirokoradnıñ “Nezawisimoyı voennoe obozrenie ” gäzitendäge mäqäläsen uqığan keşe Kulikovo qırınıñ äkiät ikänlegen añlıy ala.
Gölnaz Şäyxetdinova
