Soñğı yıllarda Tatarstannan ürnäk alıp Samar mäktäplärendä dä cirle tarixnı balalarğa tanıta başladılar sıman. Yaltırawıqlı käğäzdä, borınğı räsemnär belän bizäkle zamança jurnal stilendä eşlängän häm çınnan da jurnalğa oxşatıp “Moya Samara”- “Minem Samaram” isemle cıyıntıqnı “Samara balaları” programması qısalarında çığarğannar. Proyektnıñ avtorı- Samar şähär administratsiäse. Kitapçıq kraynı öyränü yözennän däreslek wazıyfasın üti häm dä byudjet aqçasına basılğan, ä byudjet ul- Samar ölkäsendä xalıq sanı buyınça ikençe urında torğan tatarnıñ da salım aqçası digän süz. Ataqlı rus aqsöyäklären aqlap häm yaqlap yazuçı tarixçı Karamzin äfände: “Xalıqlar küktän töşmilär häm cirdä yäşerenmilär,”- dip yazıp yalğışqan , küräseñ. Samar tarixında tatarlar bulmağan häm bügen dä yäşämilär ikän bit läbasa!
Samar turındağı däreslek -kitapçıq säyäxätnamä formasında birelgän. Sigez säyäxätnamä sigez çordan tora. Berençe säyäxätnamä ğäläm kiñleklärenä kütärelgän raketalar turında, çönki Yuri Gagarin Cir şarın äylänep çıqqanda anı ğälämgä Samarda çığarılğan raketa kütärde. “Buran” da Samarda yasalğan.
İkençe säyäxät - suğış yıllarına. Ataqlı İl-2 oçqıçları Samarda citeşterelgän. 1941ел noyäberneñ 7-se- xärbi parad Kuybışevta uzğan.
Şulay itep, kitapçıq bügenge könnän başlap tarixnıñ iñ artqı poçmağına barıp terälä. Kitapnıñ altınçı bülegeneñ soñğı cömläse: “Bügen Samarda törle millät keşeläre yäşi. Ä elekkege çorlarda bezneñ töbäktä kemnär yäşägän?”- soraw belän tügäräklänä.
Ä menä cidençe bülekne uqıp qarasañ 400 yıl elek biredä küçmä noğaylar, qalmıqlar xuca bulğan ikän. Ruslar yılğa buylap yäşäwne qulay kürsälär, İdel buyınıñ töp xalqı- çuaşlar häm muqşılar urman arasın qulay kürgännär, di kitap. Ruslar başqalarnı igen üsterergä öyrätkännär ikän. Tatişçev çuqınğan qalmıqlar öçen Stavropol' şähären salıp birgän, Stavropol' bügenge Tol'yatti ul. Patşa dala cirlären üzenä buysındırır öçen Samar- Orenburg arasına 50 çaqrımğa ber kirmännär saldırğan. Bu bülektä töbäktä ukrainnar, almannar, başqortlar yäşäwe turında yazıla. Tik menä kitapçıqnıñ ber genä bülegendä dä tatarlar turında läm- mim, ber süz yuq. Samar töbägendä tatarlar yäşämägän dä, yäşämi dä! 10 meñ danä kitapçıq Samar mäktäplärenä taratılğan. Samarnıñ öç yözgä yaqın mäktäbendä tatar balaları da uqıy. Zur tarix kitaplarında tatar- varvar, ä cirle tarixta tatar yuq. Ä bit Samar cirlegendä Bolğar däwläteneñ unınçı- unöçençe ğasırlarğa qarağan Murom şähärçege urnaşqan. Monı ataqlı tarixçılar rasladılar häm aralarında Samar däwlät universitetı tarixçısı Matveeva xanım, ä şul uq universitetnıñ tarixçısı Kabıtov äfände tatarsız Samar tarixın balalarğa yazğan! Närsä Petr Kabıtov Samarnıñ zamanında Qazan gubernasına, Qazan xanlığına, Bolğar däwlätenä kergänen belmi disezme? Belä häm bik belä. Min üzem Kabıtov çığışların tıñlağan adäm balası. Ä menä ni öçen däreslektä bu yuq, monısı böyek ğalimneñ namusınıñ kürsätkeçe genäme, ällä äle yıraq tarixlardan kilgän böyek rus şovinizmınıñ tatarnı yuq itü säyäsäteneñ zamança variantımı? Soraw artınnan soraw tua. Däwlät aqçasına basılğan 10 meñ danä kitap däwlät mäktäplärenä taratılğan, ä ni öçen ul kitapnı däwlät komissiäse raslamağan?
Rusnıñ ataqlı ideologı İl'minskiy maqsat itep quyğan: “başqa xalıqlarnı urıslaştıru, alarnı dine häm tele buyınça da tulısınça urıs xalqına quşu” ideyäse törle çorlarda da tormışqa aşırılıp kilä. Tatarnı yä pıçratalar, yä ul yuq.
Samar tarixçısı, professor, tarix fännäre doktorı Petr Kabıtov Yawız İwan, İl'minskiy, mäğärif ministrı Tolstoy äfändelärneñ tatarğa qarşı köräşüdä iñ ışanıçlı warisı ikänlegen rasladı.
Şamil Bahautdin, Samar.
