Tatarstan byudjetınıñ şaqtıy öleşe neft' satudan kergäne kemgä dä ser tügel. Monnan tış, şul uq neft' şirkätläre arqasında küp kenä sotsial' programmalar da ğämälgä aşa tora. Äye, respublika öçen bügenge köndä neft' - ul yäşäw çığanağı. Läkin neft' tarmağında ber qaraşqa añlışılıp ta citmägän eşlär bara. “Tatneft'” tiräsendä mäsälän. Qarap torışqa uñışlı ğına eşläp kilgän bu şirkät respublika qulınnan ıçqınuı da bar. Küzätüçelär şul xaqta çañ qağa.
Tatarstanda neft' çığaru tarmağında töp rol'ne “Tatneft'” başqara. Döres başqa şirkätlär dä bar. Läkin alar waq, şuña kürä alar kem äytmeşli hawa torışın üzgärtmi. Ä Tatarstan häm şulay uq Başqortstanda neft' mäsälän sebernekennän ayırıla. Seberneke sıyfatlı neft' sanala. Ä İdel-Ural töbägennän çıqqanı URALS dip atala. Anda kükert kübräk. Häm dönya bazarında anıñ bäyäse dä tübänräk. Şulay buluına qaramastan, İdel-Ural töbäge neft'te satıla tora. Küz aldına kiteregez, Tatarstannan ğına da yılına 30 million tonnağa yaqın neft' çığarıla. Şunnan kergän keremneñ zur küpçelege Rusiä kesäsenä qala. Barlığı 12 milliard dollar kerem kerä, şunıñ ber milliard dolları Tatarstanğa qalsa, “Tatneft'neñ başqa çığımnarın sanamağanda, 8 milliard dolları Rusiä kesäsenä kitä. Bu belgeçlär häm küzätüçelär fikere. Ä Tatarstan neft’en dönya bazarında satar öçen, äytelgänçä anıñ sostavında kükert küp, anı mäsälän seber neft'e belän quşalar. Ä Rusiägä aqça citmi bit. Mäsälän, avgust axırında, Rusiä prezidentı Putin, Tatarstannan çığa torğan URALS neft’en, Awrupağa ağa torğan torbadan ayırırğa dip belderde. Häm ğäcäp xäl. “Tatneft'neñ dönya bazarında aksiälär bäyäse töşärgä tieş bit inde. Monıñ şulay bulasın böten iqtisatçılar kötte. Läkin ul aksia bäyäläre biresençä kütärelde. Bu könnärdä genä Rusiä xakimiäte tağın şundıy uq belderü yasadı. Aksia bäyäläre tağı kütärelde. Häm şaqtıy küpkä. Älegä qädär, dönya bazarında “Tatneft'”neñ ber aksiäs rubl'dä sanağanda 50 rubl' torsa, xäzer ul 112 rubl'gä citte. Yäğni, “Tatneft'” çığarğan neft' sıyfatına Rusiä xakiämite tarafınnan zarlar häm kisätülär yasala tora. Böten iqtisat qanunnarı buyınça bäyälär töşärgä tieş. Yäğni, “Tatneft'”neñ däräcäse kimergä tieş. Ä ul kiresençä arta. Belgeçlär aptıraşta. Şuña kürä, bu xälgä alar törleçä cawap birä. Läkin ber närsädä alar urtaq fikerdä toralar. “Tatneft'”ne kemder satıp alırğa teli. Şuña kürä, aksia bäyäläre belän uynıy. Küzätüçelär monı Lukoyl da, Gazprom da buluı bar dilär. İqtisatçılar, “Tatnefttne berärse üzenä alırğa teläsä, annan artıq fayda alıp bulmıy dilär. Älbättä, bu böten Rusiädän satılğan neft' belän çağıştırğanda. Şulay bulğaç, bu, yäşeren xuca bulırğa tezläwçelär, Tatarstan neft'eneñ üzenä tügel, ä Tübän Qamada urnaşqan neft' eşkärtü sänäğätenä xuca bulırğa teli dip añlatalar. Xäzer, çista neft' satudan, anı eşkärtep satuğa taba yul ala başladılar. Tatarstannıñ da räsmi säyäsäte xäzer Neft' eşkärtü kompleksına yünälderelgän. Tatarstan “Tatneft'”tän qolaq qağuı ixtimal. Çönki, iqtisadıy uyın dönya külämendä şaqtıy qırıs bara. Xäzerge şuşı qırıs suğışmı, uyınmı qanunnarı buyınça, teläsäñ ber şirkätne bonkrotka çığarıp ta, çäçäk tä attırıp bula dilär belgeçlär. Çönki, süz bit ayırım ber kompaniä turında ğına tügel, ä transnatsional' şirkätlär turında bara. Ä alar dönya küläm ähämiyäkä dä, tä'sirgä dä iä. Rusiäneñ Gazprom, Lukoyl kebek şirkätlär näq menä transnatsional' şirkätlär däräcäcendä. Tatarstan “Tatneft'”tän qolaq qağa qalsa, ni bula soñ? Älbättä salımnarnı, monda çıqqan neft' öçen xuca kem genä buluına qaramastan tüläp barırlar. Läkin, “Tatneft', mäcbüri salımnan tış, küp kenä sotsial proyektlar belän dä şöğellänä. Bu çişmä tözekländerülärdän, “Ruxiät” dip atalğan tatar mädäniätenä yärdäm itüçe fondlardan, qartlar , yätimnär yortına yärdäm itülärdän alıp, xokkey komandalarına qädär. “Tatneft'” berär zurraq şirkätkä yotılsa, menä şuşı ğämällärneñ betüe kön kebek açıq.
Annarı, mä’säläneñ säyäsi yağı da bar. Tatarstan suverenlığı ul- Tatarstan nefte. Neft'kä kem xuca – respublikağa da şul xuca digän süz. Älegä Neft'kä respublika xuca. Häm bu xucalıqta älegä tärtip. Läkin qaqşatırğa torışular başlandı. Dönya bazarında aksiälär belän uynaw – şunıñ ber kürsätkeçe dilär.
Räfis Cämdixan
