Soñğı xalıq sanın barlaw barışı näticäsendä, Orenbur ölkäsendä, 100 yaqın millät wäkilläre barlığı bilgele buldı. Alarnı närsä borçıy soñ? Küptän tügel Sowetlar Yortında ölkä xaqimiäte başlığı qarşındağı milli eşlär buyınça Sowet utırışı bulıp uzdı. Kön tärtibenä Orenbur ölkäsendä etnokonfessional bağlanışlarnıñ torışı digän mäsälä quyılğan ide.
Utırışnı açqanda, xaqimiät başlığı urınbasarı, mäğlümat häm ictimaği elemtälär buyınça idarä citäkçese A.Lixtin üzeneñ kereş süzendä mäsälä cämägätçelekne dä, xaqimiätne dä borçıy, läkin ölkädä bu xäl bik kierenke bulğanlıqtan tügel, dide. Dönyada kemnärder ul kierenkelekne tudırırğa kiräk tabalar häm monı bu äle bezdän bik yıraq, dip qararğa yaramıy.
Töp dokladnı millätlär eşe häm dini oyışmalar belän elemtä buyınça komitet räise V.Amelin yasadı. Ul, berençe çiratta, xalıqlar arasındağı mönäsäbätlärneñ totrıqlılığına ölkädä 2006-2010 yıllarğa tözelgän regional milli säyäsät modelen tormışqa aşıru programmasınıñ zur yoğıntı yasawın bilgeläp ütte. Bu inde xisap buyınça bişençe proğramma häm anı bu yılda finanslawğa ölkä byüdjetında 2,9 mln. sum qaralğan.
Etnokonfessionäl mönäsäbätlärneñ xälen bilgeläwdä etnomonitoring zur rol' uynıy. Küptän tügel ölkäneñ 7 rayonında 700 keşe arasında ütkärelgän tikşerenülär şunı kürsätä: berençe urında grajdanlıq pozitsiäse, yağni il keşese, ikençe urında regionäl tiñdäşlek, yağni üzeneñ tuğan ölkäse häm öçençe urında milli tiñdäşlek tora. Öçençe kürsätkeç ruslar häm tatarlarla tübän häm üzgäreşsez bulsa, qazaxlarda ul kiresençä yuğarı. Şulay uq çeçen häm ärmännärdä dä ul ikençe urında tora. Dimäk, alarnıñ milli üzañnarı yuğarıraq.
Soraştıruda qatnaşuçılarnıñ 62% telne berençe urınğa quya, 53% mädäniätne, 31% tuğan yaqnı, 26% dinne. Üz millätegez belän sezne närsä tuğanlaştıra digän sorawğa 18-30 yäştägelärneñ 51% dinne atağan, ä 60 ölkännärneñ 20% ğına.
Orenburlılarnı närsä qurqıta häm borçıy: 63% - narkomaniä, 61% - terrorizm qurqınıçı, 56% - cinayätçelek, 41% - eşsezlek, 27% - energiägä tariflar artu, 20% - rus bulmağannarnıñ sanı artu.
Üz millätenä qarata: 1% härdaim tiskäre qaraş sizälär, 5% eş, 37% siräk. Başqa millätlägä qarata tiskäre qaraşta buluçılar 2004 yılda 35%, 2005 yılda 41%. Etnik konfliktlarnıñ prognozı: 51% real tügel häm buluı ikele, 33% bilgele ber şartlarda bulu ixtimal, dip sanıy.
Bu tikşerenülär näticäse munitsipal berämlek başlıqlarına cibäreläçäk, dide V.Amelin häm anketalarnıñ öçtän ike öleşeneñ qırıylarına ütä tiskäre taswirlamalar yazıluı bu mäsäläne küz uğında totarğa kiräklegen kürsätä dip östäde.
Aldağı etnomonitoring kürsätkeçlärenä qarağanda, milli tiñdäşlek qazaxlarda yuğarı dip tabılğan. Monı tağı ber misal dälilli. Ramazan ayı başlanğanda, ölkäneñ Adamovqa rayonı Küsem awılında, yaña mäçet açıldı. Älege rayonda, soñğı un yıl eçendä, yaña salınğan mäçetlärneñ bu ikençese. Mäçet 2 qatlı, berençesendä irlär, ikençe qatında xatın-qızlar namaz uqılar. Yaña mäçetne, altı yıl däwerendä, bertuğan Baydäwlätovlar tözi. Älege ğaylädä sigez bala tärbiälänä. Alar xac da qılalar. Ulları älege mäçetne ätiläre Azmuxannıñ isemen mäñgeläşterü maqsatınnan tözede.
Älbättä, 1917 yılğa qädär Küsem awılında mäçet bulmıy tügel, bulğan, läkin xaqimiätkä bolşewiklar kilü belän uq, mäçet yabıla. Soñıraq, ğädättägeçä, kolxoz skladına äylänä. Şul waqıttan birle, möselmannar mulla yortında cıyılırğa mäcbür bulalar. İnde, nihäyät, awıl xalqınıñ da üz mäçete buldırıldı.
Alarnıñ şatlıqların urtaqlaşırğa dip, ölkädän başqa kürşe Qazaxstannan häm Samara ölkäsennän dä küp sanlı möselmannar kilgän ide. Orenbur ölkäsendä 100 artıq mäçet häm mäxällä sanala. Dimäk, alarnıñ sanı tağı bergä arttı digän süz.
Firüzä Äbsälämowa, Orenbur
Firüzä Äbsälämowa, Orenbur
