Uzğan pänceşämbe irtäsendä Törkiäneñ Anqara häm İstanbul qalaları yulında ber şaqqatırğıç waqiğa buldı. Törkiä yul politsiäse, üzebezçä äytsäk ĞAİ häm GBDD xezmätkärläre Qazannan kilgän artistlar törkemenä saf hawa sulap kütärelep kilgän qoyaşqa soqlanıp qararğa röxsät itmäde. Tiz genä ike yaqtan artistlar kilgän mikroavtobusnı urap alıp qunaqlarğa bötenläy yul çitennän yuqqa çığarğa quşqannar. Adäm balası bit Xatabıç qart tügel, yuqtan bar, dardan yuq ta bula almıy. Xätta tabağa tamğan su tamçısı da çıj itmiçä yuqqa çıqmıy.
Ä şulay da Qazan artistları “ex” digänçe yuqqa çıqtı. Häm bik ğadi yul belän. Alar mikroavtobus eçenä biklänep, täräzä pärdälären yabıp, şım buldılar. Nigä alar yuqqa çıqqan disezme? Eş şunda ki, mikroavtobus tägärmäçen alıştırğannı qarar öçen häm hawa sularğa maşinadan yul buyına töşkän dürt skripkaçı häm ber cırçı qız İstambul yulı buylap cilderüçe ir – atlarğa dönyanı onıtırğa mäcbür itkän. Törek ağayları häm yegetläre çoq güzäl tutaş häm xanımnarnı kürgäç, yulğa qaramıy, yul çitendäge şuşı törkemnän küzen ayırıp ala almağan. Ä anda yul tigez, tizleklär yuğarı. Şunnan avariynıy situatsiä kilep çıqqan häm arttan kilgän maşinalar avtomobil' bökeläre xasil itkän.
Menä şulay yuldan ütep baruçılarnı aqıldan şaştırğan Qazan muzıkantları çaq qına politsiägä eläkmägännär. Ä alarnıñ ni ğayıbe bar. Alar güzäl bulğannarı öçen häm talantlı muzıka uynağannarı öçen, äti – äniläre häm 1000 yıllıq Qazan ğına cawap birä ala.
Bu atnada Qazannıñ 1000 yıllığı turında 130 foto räsemne Anqarada kürgän diplomantlar näq şul maşina yörtüçelär xälenä kildelär. Änä Qol Şärif, änä Söyembikä, änä borınğı yortlar, monda yaña küperlär häm uramnar, möselmannarnıñ häm xristiannarnıñ ber – bersenä yılmayuı, mäçet häm çirkäw manaralarınıñ ber – bersenä säläm cibärüe. “Maşalla, zer ğud, veri wel, prosto zameçatel'no”, dip soqlandılar Anqaradağı Qazan kürgäzmäsen qararğa kilüçelär.
Qazan qunaqları äytep qaradı: “Bezdä äle barısı da tözelep betmägän. Häykällärne dä tözekländerergä öyränep kenä kiläbez, citeşsezleklär dä küp”. Ämma barıber bulğan qädärese dä keşelärne şatlandıra häm ğäcäpländerä. Xalıqlarnıñ matur itep üsep kilüe, tatulığı siräk oçrıy torğan närsägä äylänä buğay. Xätta keçkenä başlanğıç, ömet tä keşene söyenderä.
Bu atnada şul uq Törkiä Yevropağa kerä başlaw ruxında aq qoşlar kebek oça başladı. Ä nigä töreklär genä tügel, Yevropa xalıqları da şuşı yañalıqqa iğtibar itä, qayğıra, yäki söyenä ikän diärsez.
Busı da zur xikmätle ikän şul, çönki Törkiä Yevropa berlelänä kersä, Germaniä belän iñ küp xalıqlı häm iñ zur il, Yevropa däwlätenä äylänäçäk. Ser tügel almannar bik qatı ürçemi, anda qart – qoralar, yäş - cilkänçektän kübräk. Ä Törkiädä kiresençä, haman bala tudıru, bala üsterü käseben taşlamağannar. Dimäk, berniçä yıldan Törkiä san buyınça Yevropa buyınça berençe urınğa çığaçaq. Törkilärneñ häm möselmannarnıñ Yevropadağı role arta bara digän süz bu.
Dimäk, möselmannar da sivilizatsiä arbasınnan töşep qalmağan, Yevropaça yäşäw räten belälär. Germaniä, Angliä, İtaliä töreklärneñ Yevropağa kerüen xuplıy. Dönyadağı millätlär häm dinnär proporsiäse üzgärä, qısqası xätta, Kipr häm ärmän mäs’äläsendä Törkiä yulında kirtälär bulsa da, barıber arba urınınnan quzğalğan häm tuqtamas kebek. Ä bezgä tatarlarğa, Tatarstanğa ni fayda diärsez? 130 foto räsemne ällä qaylarğa alıp barıp, çit il ilçelärenä, ministrlarına Qazan yubiley medale tapşıruı, xätta Anqarağa barıp tatarça skripka uynaw östäldäge şulpağa qalca östämi kebek, ä bit cibäräbez, uynatabız, kürsätäbez.
Ägär dä Törkiä Yevropağa kersä, Törkiägä alınğan viza buyınça Germaniägä, Fransiägä barıp qaytu mömkin bulaçaq. Yevropadağı tormış standartları xätta saman yortlı Törkiä awıllarına da tä'sir itäçäk. Şul isäptän tatarlar yäşägän Qara Xöek, Bögre Däyek awılları da İsxaqilar, Aqçuralar kümelgän borınğı ziratlar da ğomumtörki tarixı häm mädäniäte dä Yevropağa kerep bara tügelme? Bez şulay bulğaç, nigä tatar keşese, tatar yäşläre üz telennän, törki mädäniättän baş tartırğa tieş. Nigä äle ul üz yazmışına, üz älifbasına xoquqlı buluın onıtsın di. Häm, älbättä, ber genä tel, ber genä din östenlegenä riza bulıp üz tamırınnan waz kiçü äkämätläre artta qalırğa mömkin.
Änä şulay skripkaçı qızlarnıñ yul xäräkätenä tä'sire bulğan kebek, çittäge däwlätlärneñ xalıqara oyışmalar qatnaşuı da bezneñ tormışqa tä'sir itä. Ägär dä inde başlarıbıznı eskert astına tığıp, qolaqlarıbıznı barmaq belän tomalap yatmasaq. Menä şundıy xikmätle zamanda yäşibez.
Rimzil Wäli
