İrannıñ räsmi xabär agentlığı İRNA häm başqa mäğlümät çaraları mädäniät ministırı Xösäin Saffar-Harandi eşlägän xatın qıznıñ qaranğı töşkänçe eşen beterep öyenä ğailäse yanına qaytuı kiräk dip äytkän. Xösäin saffar iyün ayında saylanğan yaña prezident bilgelägän qatı qul säyäsäte taraftarı ministr.
''xatın qıznıñ ğailädäge role häm balalar üsterüen küzdä totqanda xatın qız xezmätkärlärneñ burolarda kiçke 6dan soñ toruı tıyıla'' dip yazıp çıqtı Tosea gazetası Kürsätmäne ütämäwçelärgä nindi caza bireläçäk älegä bilgele tügel.
2003 yılğı Nobel tınıçlıq bülägen alğan Şirin Ebadi kürsätmäne tupas häm diskriminatsiäläwçe dip bäyäläde.Ebadi süzlärençä xatın qız üzeneñ eş säğätlären üzeneñ tormış tempına kürä caylaştıru xoquqına iä bulırğa tieş dip äytte.İsemen äytmägän ber xatın qız jurnalist fikrençä bu Axmedinejad xökümäteneñ säğätne kiregä boru, eleke prezident Xatami waqıtnda xatın qızlar ireşkän az ğına progressnı tuqtatu tırışlığı bulıp tora.Xatamınıñ 8yıl däwam itkän xakimiäte çorında xatın qızlarnıñ islamça kienü mecbüriäte az ğına bulsa da ciñiläytelde, xatın taksi şöferlege , politsiä kebek elektän tıyılğan xızmät urınnarına alına başladı.İsemen äytmägän xatın qız jurnalist gazetta tönge smenada eşli . Töştän son 3tä eşkä kilgän jurnalist süzlärenä qarağanda ,bu kürsätmä säbäple ul tizdän eşsez qalaçaq. Küzätüçelär qaraşınça, kürsätmä säbäple xatın qıznıñ eş säğätennän soñ östämä säğätlär eşläp kübräk aqça qazanu mömkinlege dä betä Xälbuki iqtisadı cünläp eşlämägän İranda yış qına xatın qız tapqan aqçanıñ ähämiäte bik zur.
BMO Xalıq Fondınıñ äle ütkän atnada ğına iğlan itelgän xisabında xatın qızlarğa kübräk xoquq birelmäsä , fakirlek, yarlılıqqa qarşı suğışnı ciñü mömkin tügel dip yazılğan. 12 üktäberdä xisabnı iğlan itkän fond citäkçese Obaid dönya citäkçelärenä yarlılıqnı beterü öçen cineslär diskriminatsiäsen beterü şart dip äytep bolay däwam itte: xatın qızğa qarşı köç qullanu tuqtatılmasa , xatın qızlar sotsial, mädäni häm säyäsi xoquqlardan tulısınça faydalanmasa yarlılıq betmiäçäk.Xisabta yılsayın 500meñ xatın qız bala tudırğanda ülä, alarnıñ kübesen qotqaru mömkin, yılsayın 76 million xatın qız kontraseptivlar qullana almawı säbäple balağa uza, yılsayın 19million abort yasala, alarnıñ qayberläre ülem belän tämamlana. Dönyada 600 million xatın qız uqıy yaza belmi çağıştıru öçen genä äytäm irlärneñ 320 millionı. Xatın qıznı uqıtu aña xoquqlar birü bik tizlektä fayda kiteräçäk dip yazılğan xisabta . Xatın qız aqçanı ğailäse öçen tabaçaq, azıraq bala tudıraçaq häm alarnı uqıtaçaq.Uqımışlı xatın qız üzen AİDSqa qarşı yaxşıraq saqlayaçaq. Afrikada irgä qarağanda AİDS belän kübräk xatın qız çirli. Tikşerülär xatın qıznıñ aqçanı yaxşıraq kontrol itüen irgä qarağanda xatınnıñ aqçanı ğailäneñ kiräk yaraqları öçen aqıllıraq sarıf itkänen kürsätä. Xisabta bolay dielgän: ber milliard 700 million xatın qız 15 belän 49 yäş arasında , alarğa tuım kontrole yäğni balanı qayçan tudıru turında üze qarar birü xoququ, şulayuq uqu mömkinçelege birelsä dönyada xalıq sanıñ kontrol ciñelleräk bulır ide. Bügen planetabızda 6.5 millird keşe yäşi älege temta däwam itsä 2050 yılda xalıq sanı 9.1 milliardqa citäçäk. Rim katolik çirkäwe başlığı papa Ratzitger äle bu könnärdä genä açlıq 21 ğasırnıñ in zur oyatı dip äytkän ide. Täräqi itüçe illärdä xatın qız azıq tölekneñ 60-80% citeştersä dä küp kenä xökümätlär xatın qızğa cir xucası bulu ireneñ röxsätennän tış cirne satunı tıya.İre ülsä cir tol xatınnan tartıp alına .Ul fäkirlekkä xökem itelä. BMO 2015 yılğa qädär yarlılıq , xäyerçelekne beterü häm xatın qıznıñ xoquqların arttıru cineslär tigezlegenä ireşü mäqsatın quya. Här xisap, här raport xatın qız xoquqların arttıru turında mäqsatlar quysa da, ni qızğanıç ki älegä alarğa ireşü mömkin bulmadı.
Cex cämxöriätendä xatın qızlar cineslär tigezlegenä ireşüdä optimist tügel ,üktäber başlarında Xatın qızlarnıñ Xalıqara Çeltäre isemle oyışmanıñ ütkärgän konferensiädä Oyışma citäkçeseneñ urınbasarı Jana Outratova ägär dä protsess älegeçä däwam itsä Çex cämğiäte ir at xatın qız tigezlegenä 130yıldan soñ ğına ireşä alaçaq dip belderde. Outratova yaqlauçı çaralar bulmıy torıp protsessnı tizlätü mömkin tügel di. Çex xalqınıñ yartısınnan artığı xatın qız 200 äğzalı yuğarı palatada xatın qızlar 17%, 81 urınlı senatta isä xatın qızlar 11% ğına täşkil itä. Xökümättäge ministırlarnıñ 3 xatın qız. Cirle gubernatorlar arasında ber genä xatın da yuq. Tatarstanda xällär niçek mikän? Çexiädä zur şirkätlärdä xatın qızlar bik siräk citäkçel pozitsiälärdä . Belgeçlärgä kürä tigezlek öçen 40% bulırğa tieş.Älege tendensiä däwam itkän xäldä 130 yäki 150yıldan soñ Çexiädä ir at xatın qız tigezlegenä ireşeläçäk dip äytä Outrova. Ul qayber illär quota sistemasın qullandı, ikençeläre cämğiätkä psixologik basım yasadı di. Yaqlawçı çaralarğa qarşılıq kürsätüçelär xatın qızlar sälätläre säbäple tügel ä quotalar arqasında ğına yuğarı pozitsiälärgä kilde dip äytä. Outrowa yuğarı posqa kilgän xatın bik näticäle eşli, ämma beräw dä aña ul posnı birergä telämi dip söyli. Xatın qıznı çitkä qağu iqtisadqa tiskäre yoğıntı yasıy dip belderä Çex Milli Bankınıñ direktorı Mixaela Erbenova . Ul xalıqnıñ yartısınıñ sälätlären qullanmau cämğiät öçen ber dä faydalı tügel di färidä xämit
Cex cämxöriätendä xatın qızlar cineslär tigezlegenä ireşüdä optimist tügel ,üktäber başlarında Xatın qızlarnıñ Xalıqara Çeltäre isemle oyışmanıñ ütkärgän konferensiädä Oyışma citäkçeseneñ urınbasarı Jana Outratova ägär dä protsess älegeçä däwam itsä Çex cämğiäte ir at xatın qız tigezlegenä 130yıldan soñ ğına ireşä alaçaq dip belderde. Outratova yaqlauçı çaralar bulmıy torıp protsessnı tizlätü mömkin tügel di. Çex xalqınıñ yartısınnan artığı xatın qız 200 äğzalı yuğarı palatada xatın qızlar 17%, 81 urınlı senatta isä xatın qızlar 11% ğına täşkil itä. Xökümättäge ministırlarnıñ 3 xatın qız. Cirle gubernatorlar arasında ber genä xatın da yuq. Tatarstanda xällär niçek mikän? Çexiädä zur şirkätlärdä xatın qızlar bik siräk citäkçel pozitsiälärdä . Belgeçlärgä kürä tigezlek öçen 40% bulırğa tieş.Älege tendensiä däwam itkän xäldä 130 yäki 150yıldan soñ Çexiädä ir at xatın qız tigezlegenä ireşeläçäk dip äytä Outrova. Ul qayber illär quota sistemasın qullandı, ikençeläre cämğiätkä psixologik basım yasadı di. Yaqlawçı çaralarğa qarşılıq kürsätüçelär xatın qızlar sälätläre säbäple tügel ä quotalar arqasında ğına yuğarı pozitsiälärgä kilde dip äytä. Outrowa yuğarı posqa kilgän xatın bik näticäle eşli, ämma beräw dä aña ul posnı birergä telämi dip söyli. Xatın qıznı çitkä qağu iqtisadqa tiskäre yoğıntı yasıy dip belderä Çex Milli Bankınıñ direktorı Mixaela Erbenova . Ul xalıqnıñ yartısınıñ sälätlären qullanmau cämğiät öçen ber dä faydalı tügel di färidä xämit