Soñğı könnärdä Rusiäneñ yaña milli konsepsiäse tiräsendä törle ığı – zıqılar bulıp aldı. Älege konsepsiäneñ qayber özekläre häm alarğa kommentariylar “Kommersant” gäzitendä basılğannan soñ, şulay uq çit il matbuğatında da älege mäs'älä buyınça kommentariylar kürengäç, Rusiädä qızıq qına xällär bula başladı. Bu konsepsiäneñ eçtälege 1996 yıldan qabul itelgän varianttan naçarraq, ul millätlär xoquqın kimsetä digän fikerlär taraldı. Bigräk tä tözätelgän konsepsiädä rus telen yaqlaw, rus xalqı tiräsendä Rossiännar milläten ürçetü turında tezislar bik küpläreneñ qänäğätsezlegen uyattı.
15 oktäberdä Qazanda Xäter könen ütkärgän waqıtta da iñ qaxärlängän tema bulıp şul konsepsiä iskä alındı. Ğäcäpkä qarşı bu proyekt räsmi matbuğatta basılmadı, säyäsi elitanıñ tiskäre mönäsäbäte xäzer anıñ çın avtorın da bilgeläwgä mömkinlek birmi.
Düşämbe könne bu konsepsiäne äzerläwçe dip atalğan oyışma avtorlıyktan baş tarttı. Rusiäneñ regional' üseş ministrlığı citäkçese Vladimir Yakovlev, “Mayaq” radiosında bu konsepsiägä bezneñ qatnaşıbız yuq dip beldergän. Ayırım alğanda ul Rus milläten öskä quyu fikeren üzennän çığuın tanımıy. Ämma utsız töten çıqmıy dilär. Mäskäw ğalimnäre häm säyäsätçeläre arasında milli eşlärne rus milläten üsterügä yunältüçelär här kön oçrap tora.
Bu turıda kürenekle etnolog, tarix fännäre doktorı Damir İsxaqov Azatlıq radiosına bu sişämbedä älege konsetsiä turında üz fikeren belderde.
“Min bu ığı – zığını törle yaqtan uylap qarağaç, şundıy näticägä kildem. Berençedän, bu konsepsiäneñ qayber kisäkläreneñ aldan matbuğatta basıluı uylanılğan äyber. Minemçä, anı cämäğätçelekkä ayırım ber şar bularaq qına cibärdelär. Cämäğätçelekneñ reaksiäsen qaraw öçen. Bilgele reaksiälär törleçä buldı. Ämma konsepsiä belän küplär qänäğät tügel. Berençe çiratta monda iğtibar itärgä kiräk bulğan äyberlär şul – federalizm turında ber süz dä yuq. Härxäldä basılğan öleşendä yuq. Şulay uq monda rus xalqınıñ role bik zuraytıp, oyıştıruçı, äydäp baruçı xalıq bularaq kürsätkännär. Häm öçençe yunäleş bularaq ayırım ähämiät rus telenä birelgän. Bu xäzerge şartlarda Rusiädä yäşägän häm rus bulmağan xalıqlar monı qabul itmiäçäklär. Şuña kürä bälki bu waqıtınnan alda, bälki aldan uylap cibärelgän şar, Yakovlevqa häm anıñ törkemenä mondıy formulalarnıñ uñışlı eşlämäwen kürsätte. Şunnan añlap alar bu bezneñ eş tügel dip belderdelär. Alğa taba bu proyekt östendä eş hiçşiksez barır dip uylıym min häm bälki anıñ şomartılğan variantı da barlıqqa kiler dip ışanam. Härxäldä Mäskäwdäge qayber säyäsätçelär bu konsepsiä tiräsendä üzläreneñ mänfägat'lären alğa uzdırıp qararğa tırıştılar. Minem uylawımça, bu konsepsiäneñ ber variantı bar, çönki andağı formulalar, mäsälän rus xalqınıñ ayırım urını turında, däwlät dumasında bulğan qayber deputatlarnıñ häm anda äzerlängän qayber zakon proyektları konsepsiä formulalarına turı kilä. Minemçä, bu çınlıqta yäşäp kilgän ber proyekt.” “Kommersant” gäzitendä basılğan konsepsiäne inkar itüçe dä, anıñ avtorı itep üzen äytüçe dä kürenmi. Qısqası konsepsiä bar, ämma milli säyäsätneñ kiläçäge turında açıq mäğlümat tabıp bulmıy, barı tik skenxetlar häm qaynar noqtalardağı xällär genä bu aktual' mäs'älä turında iskä töşerä.
Gölnaz Şäyxetdinova
