Accessibility links

Кайнар хәбәр

BMOnıñ Ğıraqtağı "neft xaqına azıq-tölek" programmasında rişwätçelek


ıñ Ğıraqta neftege azıq-tölek programması belän bäyläneşle rişvätçelek mäsäläsen tikşerüçe panel üzeneñ qätği xisabın bu säğätlärdä iğlan itärgä tieş. 500 bitlek bu xisapqa kürä, Saddam Xösäin xökümätenä rişvät birüdä 60 ildän ike meñ 200 tiräsendä şirkät qatnaşqan häm tülängän rişvätneñ miqdarı ber miliard 800 milion dolar tiräsendä bulırğa tieş.

Älegä qısqaça şunı äytä alabız. Panel belän AQŞ Üzäk Bankınıñ elekke räise Paul Volcker räislek itte häm neftegä azıq-tölek programmasına qatnaşqan 4 meñ 500 şirkätneñ yartısı çaması Ğıraq xakimiätlärenä turıdan-turı rişvät birü yaki başqa büläklär birüdä ğäyeplänä. Monıñ yaqınça tulay miqdarı da bilgele. Ul ber miliard 800 milion dolar. Neftegä azıq-tälek programmasında qatnaşqan şirkätlär isemlegendä Rusiä berençe, Fransiä ikençe urında tora. Neftegä azıq-tölek programması 1996-nçe 2003-nçı yıllar arasında ğadi Ğıraqlılarnıñ xälen yaxşırtu öçen qullanışta ide. Mäğlum bulğança, berençe Farsıy qulıtığınnan soñ xasıyl bulğan ekonomik qıyınlıqlar häm Saddamğa basım yasar öçen BMOsı Ğıraqqa sävdä sanksiälärne quyğan ide. Şuşı sanksiälär säbäple, ğadi xalıqnıñ xälen ciñeläytü öçen azıq-tölek häm humanitar ixtiaçlar öçen ber miqdar neftene xalıqara bazarda satarğa röxsät itelgän ide. BMOsı küzätüendäge bu programmada rişvätçelekneñ küläme, xalıqara oyışmanı reformalarğa kiräk dip taläp itüçelärneñ pozitsiäsen nığıtaçaq digän fikerdä Xalıqara Mönäsäbätlär buyınça Gollandiä İnstitutınıñ belegeçe Peter van Hamm.

"Bu BMOnıñ stilen häm idarä ısulın üzgärtergä kiräk dip anı tänqit itüçelärgä östämä amunitisä biräçäk. Volkerneñ raportı tik ber tikşerü genä tügel, ä BMOsın üzgärtergä tırışqan AQŞ citäklägän köçlärneñ eşçänlegeneñ ber öleşe bulıp tora."

Raportnı äzerlägän panel citäkçese Volker raport qına BMOsı ağzaların reformalar ütkärergä etärer dip ışanmıy. Anıñ süzlärençä, üzgäreşlär telägän illär başqaların künderä alırğa tieşlär. Ul uzğan atnada AQŞn senat komitetında yasağan çığışında bolay digän ide.

"BMOna tirän ışanğan häm anı yaqlağan illär reformalarnıñ zarur buluın añlarğa tieçlär. Yuqsa alarnıñ telägän närsälärne eşlärlek köçkä iä oyışma bulmayaçaq. Mona qabat-qabat basım yasarğa kiräk häm min närsäder eşlänä ala digän prinsipnı yaqlauçı üzäk bardır dip ömetlänäm."

Volker BMOnı tänqitläsä dä, anı maqtadı da. Ul iñ abruylı häm ışanıçlı xalıqara oyışma bulıp tora dip tä äytte.

Färit İdelle. Praga.
XS
SM
MD
LG