Xatın-qız sälämätlege cämğiät sälämätlegen çağıldırğan kürsätkeç

Üktäber ayında bez BMO xalıq fondınıñ 2005 yılğı xisabı belän tanıştırğan idek. Anda äytelgän küp närsä Tatarstanğa da turı kilä. Ämma bügen bez Çexiädäge xällärgä tuqtalırğa buldıq ingliz telendä çığa torğan Praga Post isemle basmada Xalıqara sälämätlek mäsälälärendä kiñäşçe Cesar Chelalanıñ cineslär arasındağı upqın isemle mäqaläse basılıp çıqtı. Ul da BMO xisabında äytelgän küp närsä Çex respublikasına turı kilä dip yaza. Avtor sonğı yıllarda Çexiäneñ Yevropa Berlegenä kerüe belän bik küp närsä üzgärsä dä, öydä köç qullanu häm xatın qıznıñ yuğarı poslarda eş urını tabuı kebek mäsälälärdä yaxşıru bulırğa tieş di. Ul çex konstitutsiäseneñ 1 häm 3 maddäläre xatın qız ir at tigezlegen grantiäli ämma Berlekkä kerü söyläşüläre başlanuı belän xatın qıznıñ qayber xoquqları yaxşırdı di. Älbättä qabul itelgän qanunnar xezmät bazarında xatın qızğa qarata bulğan diskriminatsiäne kimeter dip ömed itäse kilä. Xatın qıznıñ säyäsi tormışqa qatnaşu prosentı bik tübän. Älege kabinetta 2 genä xatın qız ministır bar. Çağıştıru öçen genä äytim Tatarstanda 16 ministırınıñ 3 xatın qız,ä kürşe Germaniädä xakimiätkä kiläçäk yaña kansler xanım Angela Merkel xökümätendäge 16ministırnıñ 6 xatın qız bulaçaq dip äytte Şwedisädä isä kabinetnıñ yartısı ir at bulsa ikençe yartısı xatın qız. Äytep kitkän ike çex ministırınıñ berse 2006 yılda säyäsättän kitergä cıyına dip xabär itä CTK agentlığı.Çexiädä legal häm praktik yaqtan xatın qıznı öydäge köç qullanudan saqlau öçen citärlek çaralar kürelmägän. Tatarstan häm Başqortstandağı xällärne urındağı xabärçelärebez yaqtırtırqan ide.Çexiädäge bulğan kebek böten Russiädä xatın qızlar öçen sıyınu yortlarınıñ barmaq belän sanarlıq qädär genä buluı ä küpçelek töbäklärdä andıy närsäneñ bötenläy bulmawı , militsiäneñ qıynalğan xatın qızğa yardäm itäse urınğa ,yış qına öydäge xällärne üzegez xäl qılığız digän pozitsiä aluı , yäki berär törle yardäm kürü öçen qabırğa söyegenen sınuı kiräk bulğan Russiäne xatın qız xoquqlarına xörmät itüçe il dip ber dä äytep bulmıy. Xakimiät mönäsäbätendä ir belän xatın arasında kübräk tigezlek bulsa häm reproduktiv sälämätlek saqlau xezmätlärennän kübräk faydalanu mömkinçelege meñnnärçä xatın qıznıñ tormışın saqlap qalır ide.Monda min Tatarstanda perinatal üzäk citäkçese Naile Gainanovanıñ bıyıl başlarında miña äytkän süzlären tağı ber märtäbä işetteräm .(audio) Cineslär tigezsezlege xatın qız sälämätlegen zäğiflätkän kebek yarlılıqnı beterü mömkinçelegen dä kimetä.Küp kenä tikşerenülär cineslär arasındağı tigezsezlek artqan sayın cämğiätneñ yarlıraq buluın , ekonomikanıñ aqrınraq üsüen häm tormış standartınıñ tübänräk buluın kürsätä. Xatın qız belän ir at xoquqlarınıñ yaqınça tängäl bulğan Skandinav illäre äytkännäremne isbatlab tora torğandır. Balağa ütkän xatında, yäki tudıru waqıtında kilep çıqqan problemalarnıñ 99% xäl qılu mömkin bulsa da, bügen äle dä xatın qızlar ülä. 2000 yılda 629meñ xatın qız tudıru waqıtında ülgän. İndustriallaşqan illärdä isä praktikada ber genä ana da ,bala da ülmi diärlek.Reproduktiv sälämätlekneñ yaxşı buluı, demografik tabış arqılı iqtisadqa uñay täsir yasıy.Kübräk sanda yäş ata analar sotsial yardämnän azıraq bağlı bula .Reproduksiäne çikläw xalıq sanınıñ azıraq üsüenä bu isä üz çiratında tabiğıy resurslar öçen yarışnı kimetä.İqtisadçılar, 1965 belän 1990 yıllar arasında könçığış Aziädä ekonomikanıñ elek bulmağan räweştä üsüe tuuımnıñ kimüe belän añlata. İtisadi küzlektän qarağanda bik küp xatın qıznıñ xezmätenä äle dä bik az tülänä.Dönya Bankı xisapları xatın qıznıñ äle dä bik küp urınnarda şuluq eş öçen ir at qazanğan aqçanıñ urtaça alğanda 75% alğanın kürsätä. Xatın qızğa qarşı köç qullanu böten dönyada, barlıq qatlam, barlıq rassalar arasında äle dä däwam itä. Köç qullanunıñ xatın qız sälämätlegenä yasağan täsir, qazalar häm malariä näticäsendä ülüçülärne quşıp xisaplağanda da artığraq.Cämğiätneñ ğädel häm tängäl buluı öçen cineslär arasındağı barlıq tigezsezleklär beterelergä tieş. Mäğarif, sälämätlek, xezmät , milek, kredit mäsälälärendäge tigezsezlek beterelsä, xatın qız cämğiät tormışına kübräk öleş kertsä , balalarda ülem kimiäçäk, xalıqnıñ sälämätlege yaxşıraçaq. Cämğiätneñ progressı xatın qız ir at xoquqları arasındağı upqınnıñ tarayuı belän ülçälä. färidä xämit