Qazaqstannıñ Ural'sk şähärendä tatar cämğiäte üzeneñ 15 yıllığın uzdırdı. Menä şul bäyrämgä Samar ölkä tatar cämğiäteneñ ike äğzası da çaqırılğan ide. Bügen gäcit bitendä qunaq bulıp barğan İlgiz äfände Kälüç belän äñgämä totabız.
İlgiz äfände, samaralarğa Ural'sk tatar oyışmasınnan ürnäk alırlıq närsälär barmı? Tuqayıbıznıñ yartı ğömere Ural'skida uzğan bit. Tuqaynıñ ezläre saqlanğanmı? Tel saqlanğanmı?
Ural'skida min sovet zamanında bulğanım bar ide. Şähär bik üzgärgän häm yaxşı yaqqa. Tä'sirlär küp. Şähär milli tös alğan, mäçet manaraları qalıqqan.
“Kapitalizm Ural'skiğa milli rux kertkän”,- dip äytep bulamı?
Äye, äye, bula. Tatarlar da moña öleş kertkännär. Bäyrämgä xakimiät wäkilläreneñ dä kilüe bik zur närsä.Şulay uq Aqtübä ölkäsennän dä tatar oyışması wäkilläre kilgän ide. Menä şuña da bäyrämneñ geografiäse kiñäyde, däräcäse üsä töşte.
Bäyräm konserttan başlandı. Ä konsertta qırıq üzeşçän artist qatnaştı, narasıylardan alıp 80 yäşleklärgä qädär. Barçası da milli kiemnän, barlıq cırları- xalıq köyläre. Teträtkeç küreneş. Bez bit estradağa kerep kittek, ä alar tatarnıñ moñ däryasındağı çişmä başın saqlıy alğannar. Bu küreneş bezneñ öçen yañalıq buldı.
Ural'skida tatar ruxı däwlät aqçasına kütäreläme, ällä tatar bayları cilkäsendäme?
İke yaqtan da yärdäm işelep kilä. Kiemnär däwlät aqçasına tegelgän. Muzıkal' apparatura da däwlät aqçasına alınğan. Cır- biü belän genä çiklänep qalırğa yaramağannı añlağannar. Tatar mäktäben açarğa toralar. Tatar bayları aqçaların mäktäpkä kertälär. Ural'skinıñ dürt mäktäbendä yäkşämbe könnärendä balalar da, olılar da tatar telen öyränälär. Tatar tele uqıtuçılarına malquarlar eş xaqı tüläp toralar. Tatar mäktäben açarğa xökümät yärdäm itä. Bina tözelä. Millätpärwarlar programma buldıru, balalar cıyu belän mäşgul'. Monda inde Samarnıñ “Yaqtılıq” mäktäbe direktorı Xaridä xanım Daşkina üzeneñ täcribäse belän urtaqlaştı. Ural'skida tatar balalar baqçasın mäktäp qarşında açarğa toralar.
Bügenge köndä älegä tatar milli xäräkäte dinebez İslam liderları belän berläşep millätkä xezmät itä belmilär. Gayıp ike yaqta da. Milli xäräkät yulbaşçıları namazlıqqa basarğa qurqalar, ä mullalarda täkäbberlek çamadan aşqan. İke yaq ta aqsıy, millät zarar kürä. Ural'skida xällär niçek?
Ural'skiy tatarlarınıñ Motığulla xäzrätne onıtmawları quandıra. Anıñ ike qatlı yortında yäşäwçelärgä xökümät fatirlar biräçäk häm Motığulla xäzrät yortı tatar muzeye yortına äwereläçäk. Ural'sk tatarlarınıñ tarixı şunda tuplanaçaq. Motığulla xäzrät intellektual şäxes bularaq bügenge mullalarğa ölge bulıp qala birä. Ural'skida din ähelläre, tatar bayları, milli xäräkät eşlekle mönäsäbättä. Millät yuğalğanın añlap baylar mobilizatsiälänä alğannar, berläşä alğannar.
Qazax däwläteneñ millätlärgä mönäsäbäte niçek?
Qazaxstan İlbaşı Nazarbaevnıñ millätlärgä mönäsäbäte yaxşı. Mädäniät belän mäğärifkä iğtibar zur. Millätlärne qısrıqlaw yuq. Yañalıq. Cir şarında älegä İzrail' belän Germaniä genä üz millättäşlären üzlärenä cıyalar ide. Xäzer bu yulğa Qazaqstan da quşılğan. Qazaqstan xökümäte çittän qaytqan qazaxlarğa cir birä, yort salırğa ssuda birä. Qazaqstan qazaxlarnı üzenä cıya.
İlgiz äfände, Sez niçek uylıysız, Tatarstan çittä yäşäwçe tatarlarnı üzenä cıya başlarğa tieşme?
Xalqıbıznıñ zur intellektual köçläre çittä äräm bula. Ägär dä Tatarstan da Qazaqstanday säyäsät alıp barsa, tatarnıñ iñ uñğan, iñ buldıqlı ulları qaytıp Tatarstannıñ däräcäse tağın da yuğarıraq kütäreler ide. Tatarstan yaña bieklekkä menär ide. Tatarstan bu ideyäne tormışqa aşırırğa mömkinlege bar.
Şamil Bahautdin, Samar
