Millätara mönäsäbätlär problemalarına bağışlanğan kiñäşmälärne Başqortstanda yış qına ütkärep toralar. Ğädättä mondıy çaralarnı oyıştıru başlanğıçı belän räsmi xakimiätlär çığa. Bu yulı da çirattağı şuşı konferensiäne oyıştıruğa BR Mädäniät häm milli säyäsät ministrlığı alındı. Bu eşkä şulay uq Başqortstan Fännär akademiäse, anıñ Millätlär häm tellärara mönäsäbätlärne öyränü üzäge, Başqortstan Prezidentı qarşındağı Däwlät xezmäte häm idärä itü akademiäse dä quşılğan. Kiñäşmäneñ plenar utırışın BR mädäniät häm milli säyäsät ministrı İldus İlişev açtı häm alıp bardı. Başqortstan prezidentınıñ ölkän kiñäşçese Fäwqat Kıydrasov isä Mortaza Räximovnıñ älege konferensiädä qatnaşuçılarğa qotlawın uqıp işetterde. Älege qotlawda Mortaza Räximov Başqortstanda millätara mönäsäbätlärneñ häm milli mäs’älälärneñ yaxşı çişeleşe xaqında äytä. Başqortstan bu mäs''älälärdä Rusiäneñ bar töbäklärenä ürnäk, dip belderä Räximov äfände. Moña dälil sıyfatında baytaq qına sannar da kiterä ul. Respublikada altı teldä gäzit-jurnallar çığarıluın da, 14 millät balalarınıñ mäktäplärdä üz ana telen öyränülären dä misal itep kiterä Başqortstan citäkçese.
Kiñäşmäneñ iseme “millätara mönäsäbätlärne optimizatsiäläü” digän süzlärdän tora. Soñğı waqıtta Rusiädä, şul isäptän Başqortstanda da “optimizatsiäläü” digän süzne yış qullana başladılar. Bu töşençäne teläsä qaysı ölkädäge protsesslarğa qarata qullanalar. İnde xäzer millätara mönäsäbätlärgä qarata da qullanıla başladı ul. “Optimizatsiä” tatarçağa äyländersäñ, “köyläw”, “caylaştıru” digänne añlata bulsa kiräk. Dimäk, millätara mönäsäbätlärne köyläw, digän mäğnä salınğan inde bügen Ufada ütüçe konferensiä isemenä. Başqortstanda millätara mönäsäbätlärgä, tellär problemalarına bäyle härtörle kiñäşmälär yış qına bulıp tora didek. Bu añlaşıla da, Başqortstan – Rusiädä, Tatarstan Respublikası kebek ük, küpmillätle töbäklärneñ berse. Räsmi mäğlümatlar buyınça, Başqortstanda yözdän artıq millät wäkile yäşi. Älegä qädär, Allağa şöker, diärgä kiräkter, respublikada millätara mönäsäbätlärgä bäyle nindi dä bulsa bäreleşlär, yä bulmasa, talaş-tartqalaşlar bulğanı yuq. Şulay da bäysez belgeçlär fikerençä, älegä açıqtan-açıq qarşı toru tösen almasa da, respublikada yäşäwçe tatarlarnıñ törle däğwäları häm taläpläre küp yıllardan birle inde cıyılıp kilä. Monı tatar milli oyışmaları äledän-äle oyıştıruçı qayber mitinglar häm piketlar da açıq kürsätep tora.
Respublikada xalıq sanı buyınça urıslardan qala ikençe urınnı biläwçe tatarlar üzläreneñ milli-mädäni mänfägat''läreneñ qısıluına rizasızlıq belderä. Şul uq waqıtta Başqortstanda tatar teleneñ statusın kütärü mäs’äläsen dä yış qına quzğata tatar cämäğätçelege. Başqortstanda tatar filarmoniäsen açıp, tatar sänğät''kärlärenä kiñräk mömkinleklär tudıru, däwlät televideniesendä häm radiosında tatarça tapşırular waqıtın arttıru kebek taläplär belän dä çığa respublika tatarları. Xätta şuşı taläplär belän uzğan yılda tatar cämäğätçelek oyışmaları Mäskäwgä ük barıp citkän ide. Ämma älegäçä bu taläplärneñ berse dä ütälmäde, dip iskä töşerä alar.
Respublika Prezidentı Mortaza Räximov 2003 yılda prezident saylawlar waqıtında tatar tele statusın kütärergä wäğdä birep tä süzendä tormadı, dip qatği rizasızlıq belderä tatar milli oyışmaları wäkilläre. Niçek kenä bulmasın, Başqortstanda millätara mönäsäbätlärdä kierenkelek tudırırğa säbäpçe bulırlıq citeşsezleklär barlığın cayı çıqqan sayın citkerep tora tatar cämäğätçelege. Ämma şulay buluına qaramastan, ä bälki şunıñ öçen dä, Ufada comğa könne ütkän töbäqara konferensiägä Tatarstannan ğalimnär çaqırılmağan. Xäyer, älege cıyında çığış yasamasalar da, Başqortstannıñ tatar ğalimnäre dä qatnaştı anda. Tanılğan ğalim-etnolog İldar Gabdrafıykov fikerençä, mondıy kiñäşmälär ütkärep toru kiräk. Çönki anda ildä barğan milli protsesslar turında fiker alışu mömkinlege bar. “Läkin teoretik cıyınnar ğına täğäyen eşlärne almaştıra almıy, -di İldar äfände. – Başqortstanda ber millionnan artıq tatar xalqı älegä üzeneñ milli häm mädäni ixtiaclarınıñ bik keçkenä öleşen genä qänäğätländerä ala. Ä bit monıñ öçen älläni artıq matdi çığımnar da kiräk tügel, barı tik säyäsi teläk häm milli mä’sälälärne ziräk toyımlaw ğına kiräk”.
“Başqortstanda iñ küp sandağı xalıqlar arasında çuaşlar, marilar, udmurtlar, mordvalar da bar, - di İldar Gabdrafıykov. - Alarnıñ Başqortstan xakimiätlärenä däğwäları buluı işetelmi. Äle menä yañaraq qına respubliqa udmurtları cämäğätçelek oyışması, üzeneñ çirattağı qorıltayın ütkärep, Başqortstan udmurtlarınıñ milli-mädäni moxtäriäten tözede. Şuşı moxtäriät xäzer inde räsmi terkälü ütä. Şul uq waqıtta Başqortstan tatarları milli-mädäni moxtäriäte ber yıldan artıq elek tözelgän bulsa da, haman räsmi terkälü ütä almıy cäfa çigä. Älbättä, mondıy xällär tatar cämäğätçelege arasında borçılu tudırmıy qalmıy”.
