Accessibility links

Кайнар хәбәр

2005: Putin bıyıl da üz kontrolennän çittä torğan dairälärne "qulğa öyrätüen" däwam itte


Prezident Vladimir Putin säyäsäteneñ töp nigezen Rusiädä xakimiat bağanasın nığıtu tora disäk yalğış bulmas, xörmätle tıñlawçılar. Şuşı ölkädäge eşçänlegen ul bıyıl da däwam itte. Ğämäldä bu federativ sanalğan däwlättä demokratik alımnarnıñ bastırıluın, wäkalätlärne büleşü urınına üzäktän kürsätmälär birep yäşäwne, töbäklär xakimiaten kimetüne añlata. Vladimir Putin isä moña, här ilneñ demokratiägä üz yulı bar, Rusiädä şartlar başqa, dip belderä.

Vladimir Putin öçen simvollar bik möhim ber närsä. Bigräk tä däwlätneñ böyeklegen, şöhräten çağıldırğan gimn kebekläre. Şuña da ul yaña, zamança kiemnärgä törep Rusiägä elekke sovet gimnın qaytardı häm monı da Putin üze başlap cibärgän däwlätne yañadan qorunıñ ayırılğısız ber öleşe itep sanıy.

Rusiädä urta ğasırlardan kilgän säyäsi ğädät şundıy, anda wäkillek demokratiäse öçen urın ällä ni yuq. Rusiä traditsiäse däwlät östenlegen alğa sörä. Häm şuña kürä dä küplär, Putin barı tik elek tamır cäygän ğoref-ğädätlärne genä däwam itä, dip uylıy. Ämma şul da yarılıp yata - monıñ demokratiä häm anı üsterü belän bernindi dä qatnaşı yuq, ildäge xakimiatne üzäkläşterü ayaqqa basıp kilgän ireklekne bua ğına. Mäskäwdäge Carnegie Fondı xezmätkäre Aleksandr Malaşenko:

"Üzlären xakimiat başında qaldıru öçen alar berdänber çara bulıp üzäkläşterü häm xakimiat bağanasın qoru toruın añlıy, läkin andıy şiğär astında reformalar başlap bulmıy. Minemçä, bu xäzerge xakimiat sisteması belän cämğiat ixtiacları arasında bulğan töp qarşılıq", dip isäpli Carnegie Fondınnan Aleksandr Malaşenko.

Bıyıl Däwlät Dumasına saylawlarnı yañaça ütkärü qanunı qabul itelde, anda deputatlarnı ayırım saylaw bülgelärennän saylaw beterelä, alar xäzer bar il buylap eşlägän partiä isemleklärennän genä saylana ala. Ä Dumağa üz wäkillären cibärü öçen här ayırım partiägä saylawçılarnıñ kimendä 7 protsent yaqlawın qazanu kiräk bulaçaq.

Moñardan tış xäzer Rusiädä referendum ütkärü mömkin tügel diärlek, moña barı tik berär referendum ideäsen federal'' xakimiat xuplağan oçraqta ğına ireşep bula. Şul xakimiatneñ, yäğni Putin häm anıñ tirälegeneñ şundıy säyäsät alıp baruın bäysez jurnalist Maşa Gessen bolay añlata:

"Alar, üzlären yabıq ber sistemada ğına yaxşı xis itkän keşelär. Xäzerge Rusiädä üzläre künekkän sistemanı, yäğni Sovetlar Berlege häm KGB moxiten yañadan torğızu öçen alar barın da eşliäçäk. Şuña da demokratiä öçen urın torğan sayın taraya bara. Alar, üzläre kontrol itä almağan härnärsägä bik borçılıp qarıy", di Maşa Gessen.

Xakimiatneñ şul kiñlekne taraytu tırışlıqlarınnan Gessen däwlätneñ Rusiä telekanalların yawlap aluın, basma matbuğatqa yasağan basımın atıy. Xäzer menä prezident idaräse Duma aşa ildä çittän kilgän aqçağa eşläwçe ğäyre-räsmi oyışmalar eşen tuqtatırğa tırışa. Yäğni prezident häm anıñ tirälege üze kontrol itä almağan berär dairäne kürügä, şunda uq moña çik quyu çaraların ezli başlıy. Häm Vladimir Putin monı "xakimiat bağanasın torğızu" dip atıy.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG