Çärşämbedä Rusiä konstitutsion mäxkämäse, töbäk başlıqların, nämzät Rusiä prezidentı tarafınnan täqdim itelü, cirle parlamentlar raslawnı Rusiä Konstitutsiäsenä qarşı kilmi digän qara qabul itte.
Konstitutsion mäxkämäneñ ike xökemdarı başqa fikerdä tora. Tatarstandağı qayber säyäsät belgeçläre, bu qarar xökümätkä yalağaylanu öçen dip añlata.
Rusiä konstitutsion Mäxkämäsenä, töbäk başlıqların Mäskäw täqdime belän cirle parlamentlar saylawlarnı Konstitutsiägä qarşı kilmi digän qarar çığardı. Konstitutsion mäxkämäneñ bu sonğı waqıtta qaralğan iñ möhim eşläreneñ berse dip kilälär ide küzätüçelär. Nigezdä, küpçelek küzätüçe, Rusiä idäräçeläre kiräk tapqan qara bulaçaq digän faraznı da äytep kildelär. 19 keşedän torğan konstitutsion mäxkämä qararı belän, ike xökemdar kileşmägän.
Ğomumän, Konstitutsion mäxkämäneñ bu qararı tiräsendä waqiğalar qızıq qına bardı.
Konstitutsion mäxkämägä Putin täqdime belän qabul itelgän, töbäk başlıqların bilgeläw turındağı qanunnı döresme yuqmı digän soraw belän, Tömän şähärendä yäşäwçe Vladimir Greşkeviç häm Uñ köçlär berlegeneñ zur ber törkeme möräcäğät itkän ide . Greşkeviç, Rrusiä prezidentınıñ töbäk başlıgın bilgeläw belän kileşmäsä, Uñ köçlär berlege, prezidentnıñ cirle parlamentnı quıp tarata alu xoquqı buluı belän riza bulmağannar ide
Läkin, Konstitutsion mäxkämä, uñ köçlär berlege kütärgän mäsäläne qarawdan bötenläy baş tarttı. Bu mä’sälä buyınça eş tuqtatıldı. Ä töbäk başlıqların bilgeläp quyu turındağı qanun Konstitutsiägä qarış kilmi dip belderelde. Älege mäsälä qaralğanda ğına, Peterburg gubernatorı Valentina Matvienko, Konstitutsion mäxkämä tizdän Piterğa küçäçäk dip beldergän ide. Bu belderüne, küzätüçelär, mäxkämä idäräçelärgä kiräkle qara qabul itsen öçen örketü dip qabul ittelär.
Qayber belgeçlär, qurqıtu dip äyttelär.
Qızığı şunda, 1996 yılda, konstitutsion mäxkämä, töbäk başlıqların parlament bilgeli almıy digän qarar çığarğan ide. Ul waqıtta Altay parlamentı Altay başlığın deputatlar saylıy digän xälgä qarata, Rusiä konstitutsion mäxkämäse yuq dip belderde. Xäzer isä, bötenläy başqa törle qarar çığardı şul uq mäxkämä. Şuña kürä säyäsät fännäre doktorı Midxät Faruqşin , Konstitutsion mäxkämäneñ bu qararınnan soñ, aña ışanıç bötenläi beret dip sanıy
Konstitutsion mäxkämäneñ menä bu qararı mäxkämäneñ Rusiädä başqarma xakimiät sızğan yul buyınça baruın kürsätä. Rusiä idäräçelärenä kiräk bulğança qara qabul itä. 1996 yılda, şul uq Konstitutsion mäxkämä, Altay konstitutsiäse buyınça qarar qabu itkän ide. Ul qararında cirle başlıqlarnı parlament tarafınnan saylaw – rusiä konstitutsiäsen qarşı kilä dip tapqan ide. Xäzer bötenläy başqaça suqalıy. Mondıy şartlarda, mäxkämäneñ däräcäçäsen kütärü turında süz dä bula almıyTatarstan räsmiläre, baştaraq, Rusiä prezidentı tarafınnan töbäk başlıqları täqdim itelep, anı cirle parlamentlarda raslatunı qabul itep betermädelär. Mintimer Şäymiev, monı waqıtlıça ğına xäl dip a-latqan ide. Yäğni, il-köndä tärtip urnaştıru dip. Ä Konstitutsion mäxkämäneñ bu qararına qarata ber fiker dä räsmilärdän işetelmäde.
Tatarstannıñ milli xäräkäte dä däşmi. Barı tik, tatar ictimaği üzägeneñ räise Tälğat Bariev qına, mäxkämä qararın fars dip bilgeläde.
Rusiädä xäzerge köndä küpçelek gubernator Rusiä prezidentı tarafınnan täqdim ielep, cirle parlamentlarda raslana. Elek, här töbäk citäkçese xalıq tarafınnan saylana ide. Uzgan yıldan birle bilgelänä başladılar. Saylawlar bette. Putin xakimiäte wäkilläre, monı, xalıq döres saylamıy digän formadaraq añlattı. Tatarstan prezidentı da, yaña möddätkä, putin tarafına bilgeläp quyıldı.
Rusiä demokratik köçläre, töbäk başlıqların Mäskäw aşa bilgeläw federalizm häm demokratiä qanunnarın boza dip sanıylar. Alar belän tara milli –demokratik xäräkäte dä kileşä. Älege üzäkläşterü säyäsäte, yäğni vertikalizatsiä başlanğaç, dönyanıñ aldınğı illärendä, Rusiä demokratik üzgäreşlärdän baş tarttı. Dip bäye birgännär ide.
Konstitutsion mäxkäme, niçek kenä bulmasın, putin reformasın zakonlı dip taptı
Räfis Cämdixan
.
