Accessibility links

Кайнар хәбәр

"Bu toraq urıslar öçen genä." Monıy iğlan Rusiädä cinayät sanalamı?


Soñğı waqıtta Rusiädä toraq täqdim itkän bixisap iğlannar arasında "urıs bulmağannar möräcäğät itmäsen" digän östämälär kürenä başladı. Qayber möselman ruxaniları, bu konstitutsiädä qaralğan xoquqlarnı bozu bulıp tora dip, kisken tänqıt belderde. Monıñ işe iğlannar Rusiädä cinäyät sanalamı, başqa illärdä xällär niçek?

Uzğan ayda Kareliä möselmannarı Diniä nazäräte cirle prokuraturağa şikäyät belän möräcäğät itte. Respublikada taraluçı ike basmada "bu toraq urıslar öçen genä" digän iğlannar bastırıla. Kareliä möselmannarı fikerençä, beryaqtan, bu başqa millätlärne kimsetü bulıp tora, ikençe yaqtan, qanunsız. Näq şundıy şikäyät belän Peterbur möselmannarı şähär prokuraturasına möräcäğät itergä cıyına. Prokurorlar tieşle çara kürmäsä, törkemneñ ikese dä mäxkmägä baru belän yanıy.

Seber möftie Näfiğulla Äşirov, Azatlıqqa birgän äñgämäsendä, bu törkemnärne xuplawın belderde. "Mondıy iğlannarda, çınlap ta, rasizm tösmere bar. Küp-dinle, küp-millätle ildä bu qabul itelerlek tügel. Misal öçen, Amerikada, "fatirımnı arendağa biräm, negrlar borçılmasın" digän iğlannı küz aldına kiterep bulmıy," dide Näfiğulla Äşirov.

Rusiädä mondıy iğlannar tıyılğanmı, tıyılğan bulsa – anıñ öçen kem cawaplı – iğlannı birüçeme, anı bastıruçımı, yä isä ikese däme?

Mäskäwdäge Xäbärdarlıq yaqlaw fondı Rusiä jurnlaistları häm mäglümät çaralarınıñ xoquqları bozıluın küzätep baruçı ğäyre-räsmi oyışma. Oyışmanıñ yuristı Anna Volodina süzlärençä, bu sorawlarğa anıq qına cawap birü qıyın, çönki Rusiäneñ watandaş xoquqları turındağı qanunnarı tulı tügel häm dä şaqtıy irekle taswirlana. "Bu sorawğa tögäl cawap yuq. Qanunnı tegeläy dä, bolay da borıp bula. Keşelärneñ konstitutsion xoquqların täemin itkän, censi, milli h.b. törle kimsetülärne tıyğan qanunnar şul qädäre ğomumi ki. Mondıy iğlannar qanunsız dip özderep äytkän matdälär yuq. Şuña kürä, min Kareliä häm Peterbur möselmannarın yaqlarğa rizalaşmas idem," di Anna Volodina.

Könbatış illärendä isä mondıy kimsetülär tıyılğan. Alar anda yuq dip äytü döres bulmas ide, läkin anda monıñ öçen tieşle cazalar qaralğan.

Misal öçen, Quşma Ştatlarnıñ Toraq häm şähär üseşe departamentı säxifäsendä, toraqnı satqanda yä arendağa birgändä, rasa, tän töse, milli çığışı, din, cenes, ğailä xäle, sälämätlekkä nigezlängän kimsetülärne Sivil xoquqlar aktı tıya dip yazılğan.

Fransiäneñ "Rasaçılıqqa qarşı, xalıqlar duslığı öçen xäräkät" dip atalğan törkem şundıy kimsetü oçraqların küzätep bara. Törkem citäkçese Mouloud Aounit süzlärençä, Fransiädä andıy, millätne ayırıp qarağan iğlannarnı küz aldına kiterep bulmıy. "Fransiädä bu tulısınça qanunsız. Monda ber toraq xujası yä eş birüçe andıy açıqtan-açıq kimsetügä barırğa cör''ät itmı. Çönki andıy millät, din, tän töse nigezendä kimsetkän iğlannar birü yä täqdimnär yasaw cinäyät sanala," di Mouloud Aounit.

Bu xäräkät inde berniçä şundıy şaw-şulı mäxkämä eşen ciñep çıqtı. Şul isäptän, tanılğan aktrisa häm xaywan xoquqların yaqlawçı Brigitte Bardot''ğa qarşı. Mäşxür aktrisa Fransiäneñ abruylı ber gäzitendä möselmannarnıñ qorbanğa mal suyu yolasın tänqitläp mäqälä yazğan ide. 1996-97 yıllarda "Rasaçılıqqa qarşı, xalıqlar duslığı öçen xäräkät" anı mäxkämägä birde. Mäxkämä Brigitte Bardot''nı ğäyeple dip taptı häm 1600 dollar külämendä ştraf tülärgä mäcbür itte.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG