Accessibility links

İran: Aqrın internet xalıqnıñ mäğlümät alu mömkinlegen totqarlıy


İranda web saxifälärgä kerü şaqtıy ozaqqa suzıla. İran xaqimiäte bu eştä internet tämin itüçelärne ğayepli. Tänqitçelär isä monın keşelärnen telägän mäğlümätkä ireşü mömkinlegen totqarlaw öçen xaqimiät tarafınnan maxsus eşlänüen däğwä itä.

Sanaq belgeçläre İrandağı internet tizlegen, Yewropa yäisä AQŞ belän çağıştırğanda yöz tapqırğa aqırtın buluın äytä.

Reklamaçılıq belän şöğellängän Möxamät, yäştäşläre sıman internetsız yäşäwne küz aldına da kiterä almıy. Möxammät kenä tügel, ğomum alğanda Tährandağı yäşlär küptännän internet dönyasına çumğan. Şäxsi häm eş tomışı öçen internet ul iñ kiräklelärdän.

27 yäşlek Möxamät eş tormışında şirkättäge mallarnı satar öçen internetne qullana.

“Eş urınnarında räsmi xatlar alışu öçen internettäge e-mail häm elektron fakslar bik yış qullanıla başladı. Dokumentlarnı saqlaw häm ezläp tabu barsı da xäzer sanaq aşa başqarıla, qäğaz belän eşli torğan waqıtlar küptännän bette inde.”

Äye, Möxamät süzlärenä qarağanda dönyadağı bu üzgäreştän İranda artta qalmağan. İranda xalıqnıñ 15 %ı İnternet qullana. Yäğni İran yaqın kön çığıştağı internet qullanuçılarnıñ zur öleşen täşkil itä. Läkin İranda internetnen akrtın eşläwe, Möxammät kebek öydä internetne yış qullanğan keşelärne möşkel xäldä qaldıra. Çönki İranda barı tik eş urınnarı häm räsmi ofislär genä yuğarı tizlektä internet belän tämin itelgän. Älege wazğiät isä öydä utırğan keşelärneñ törle audio häm video yazmalar bulğan saxifälärgä kerüen qıyınlaştıra. Ber videonı suırtıp alu öçen könnär buyı kötärgä mömkin.

Şäxsi qullanuçılarnın şikayätenä qarşı, İran xaqimiäte, monın ildäge internet xezmäte belän tämin itkän şirkätlärgä bäyle buluın belderä.

Läkin internet belgeçläre häm mäğlümat çaraları xoquqların yaqlawıçılar, xaqimiätneñ yüre şulay eşläwen däğwä itä.

Şvetseriadä yäşägän iranlı elemtä belgeçe Ömet Habibina, soñgı yıllarda internet yäşlär arasında mäğlumät alışınuda yış qullanıla başladı häm xaqimiät xalıqnıñ internet aşa irekle mäğlümat alıun totqarlaw öçen mondıy çarağa möräcäğat itüen belderä.

“Minemçä bu mäsälä internet belän tämin itkän şirkätlärgä bäyle tügel. Xökümät ber waqıt yuğarı tizlektäge internetnen iminlek probmlemen arttıraçağın üze äytkän ide. Asılda, internetnen tizlegen äkrenäytü, internetkä kerüçe şaxsi qullanuçılarnı kimetü häm säxifälärne totqarlaw eşendä xaqimiät öçen üzençä yaña ber çara bulıp tora.”

İran xaqimiäte, internettä xalıqnı telägän saxifägä ireşüen totqarlaw öçen törle xästärlär kürgän ide. Mäsälän xaqimiät iran xalqınıñ äxlaqına qarşı bulğan öçen pornografik eçtälekle saxifälärne totqarlanuın üze äytä. Läkin bu bar tik pornografik saxifälärgä genä qağılmıy. Alar belän bergä, xökümättän bäysez cirle häm xalıqara xäbär saxifäläre, oppozisiädäge säyäsi saxifälärgä “sözgeçlär” aşa sözelä häm kerü totqarlana.

İran yäşläre arasında internettä tanışu häm aralaşu öçen chat häm aralaşu forumnarı bik populer bulsa da Facebook kebek aralaşu saxifälärenä kerep bulmıy. Möxämmät yäşlärneñ telägän muzika saxifälärenä dä kerä almawın äytä.Xaqimiät yäşlärneñ mömkinçelegen ni qadär totqarlarğa tırışmasın, yäşlär üz yulların barıber taba. Alar monıñ öçen intenetne köyläwçe saxifälär buldırğan, bu saxifälär aşa yäşlär xaqimiät tarafınnan filtrlar aşa sözelgän saxifälärgä kerä ala.
XS
SM
MD
LG