Accessibility links

Кайнар хәбәр

Törkmänstanda konstitusiägä yaña üzgäreşlär kertelä


Törkmänstan konstitusiäsenä üzgäreşlär kertelä. Yaña üzgäreşlär belän prezidentlıq waqıtı ozınaytılaçaq häm parlamentnıñ waqälätläre arttıralaçaq.

Älege üzgäreşkä elekke prezident Safarmarat Niyazovnıñ 2006 yılda ülüennän soñ kontitusiägä kerteläçäk zur üzgäreş bularaq qarala. Älege üzgäreşlär demokratik yünäleştä ällä ni mäğnägä iä bulmasa da, yaña prezident Berdimöxämmätov ilneñ säyäsi yünäleşen yaña reformalar aşa üzgärtüne däwam itterergä tırışa digän täser qala.

Törkmänstan ozın yıllardan soñ qanun çığaru ölkäsendä in zur üzgärekä şaxit bulaçaq. Läkin älege adım xäyerlegäme ällä ziyanğamı bulır, monısın aldan uq äytü qıyın.

Kontitusiädäge älege üzgäreşlär ber yaqtan prezident möddäten ozınaytsa, ikençe yaqtan parlament belän xalıq şurası arasında waqalätlär büleşeläçäk. Monın isä ilne tağın da demokratik yünäleşkä itäräçäge farazlana. 22 mayda bulğan prezident Qorbanguli Berdimöxämmätov citäkçelegendäge däwlät mäcles cıyınında, konstitusiägä üzgärelär kertü turında, xalıqtan kilgän taqdimnär tıñlandı.
Uzğan april ayında xökümät bu xaqta xalıq fikeren soraştırğan ide.

Parlament räise Akia Nurberdiyeva, xalıqtan kilgän taqdimnärne prezidentqa bolay citkerde:

“Berençe bularaq, taqdimnär arasında Törkmänstan xalıq mäcleseneñ statusın üzgärtep, anın däwlät eçendäge tiyeşle wazifaların däwlät prezidentı belän parlament arasında büleşü mäsäläse turında xalıqtan kilgän taläplär buluın iskä alırğa kiräk.”

Xalıq Mäsläxate - (Xalıq mäclese)
Törkmänstanda xalıq mäclesneñ waqaläte parlamentnıqınnañ östenräk bulıp kilde. Älege qanun çığaruçı organ 2.500 äğzädän tora, qaysıber cıyılışlarda bu san 3.000 gä qadär arta ala. Mäclestäge äğzälär, (parlament wäkellärennän qala) xalıq tarafınnanñ saylanmı, alar bilgelänä genä. Äğzälär, Törkmänstannıñ törle cirlärennän kilgän säwdägärlär, xökümät räsmilläre, eşçelär, ictimağıy üzäk başlıqları, etnik törkem wäkilläre häm aqsaqallılar arasınnan bilgelänergä mömkin.

Xalıq mäslixätendäge bu törlelek, kiräkkän waqıtta mäclesne cıyıp tiyeşle eşlärne qıluda awırlıq tudıra,
Mäcles räise Nurberdiyeva däwam itä:

“Xalıq mäclese yış qına cıyıla almıy, cıyılsa yılına ber tapqırı cıyıla. Anda da äğzälärneñ kübese mäclesne alıp baruda, tiz genä qanun qabul itep mäsälälärne çişüdä qıyınlıqlar tudıra.”

Xalıq mäclesenä ber yaqtan şöbhä belän qarawçılar da bar. Çönki konstitusiä buyınça, ägär dä wazifadağı prezident tiyeşle wazifaların başqara almasa yäisä ülep kitsä, mäcles üze yaña prezidentnı raslıy ala.

2003 yılda parlamentnıñ çiklängän waqaläte, bötenläy diärlek xalıq mäclesenä tapşırılsa da xalıq mäclese belän bergä 65 deputattan torğan parlamenttä eşläp kilde.

Qorbanguli Berdimöxämmätov
İkençe üzgäreş isä prezident möddäten ozınaytu. Berdimöxämmädov 2007 yılnıñ fivralında 5 yıllıq möddätkä prezident itep sayladı. Bu isä sovetlär berlege taralıp Törkmänstan bäysezlegen iğlan itkän 1992 yıldan birle, ildä bulğan berençe prezident saylawı.

Törkmäntan üzäk azia illäre arasında, prezident möddäte 5 yıl bulıp qalğan berdän ber il ide, läkin mäcles räise Nurberdiyeva Törkmänstannın da, başqa üzäk azia illäre kebek prezidentlıq möddäten 5 yıldan – 7 yılğa arttırırğa taqdim itä.

Küp kenä illär öçen prezidentlıq mödäteneñ ozınaytıluı, demokratiä yulınnan taypılu bularaq qaralsa, Törkmänstan ürnäge çığarma dip farazlana. Çönki bu ildä bäysezlek iğlan itelgännän birle ni barı ike tapqır prezident saylawı uzdı.

XS
SM
MD
LG