Qıtay däwlät XinHua xäbär agentlığı, protest çaralarınıñ tibetlär küpläp yäşägän Sichuan häm Gansu wiläyätlärenä taraluın xäbär itte. Tibetkä kürşe bulğan bu ike wilayättä küp sanda Tibetle yäşiy. XinHua xäbär itüençä Sinchua wilayätendä xökümät binaları häm kibetlär talanğan.
Tibettän qaytqan jurnalistlär häm turistlär süzlärenä qarağanda, Qıtay Tibettäge iminlek köçlären arttıra başlağan. Şaxitlär meñlägän xärbineñ waqıyğalarnı bastırır öçen Tibetkä kerüen belderä.
Lhasa şähärennäñ çığarılğan jurnalistlär arasında Germaniäneñ Die Zeit gazetası möxarrire Tibet başqalasına meñlägän xärbineñ cibärelüen belderde. Möxabir 6.000 keşelek xärbineñ 200 xärbi maşina belän töbäkkä cibärelüen kürüen belderde.
Tibetneñ ruxi citäkçese Dalai Lama bügen Dharamsala şähärendä yasağan belderüendä, Pekingä barıp Qıtay räsmiläre belän söyläşergä äzer buluın belderde.
Dalai Lama başta tibetlelär alıp barğan protest çaraların, tibetlärnen Qıtay qollığına qarşı açu xislären buluın beldergän ide. Şul uq waqıtta Dalai Lama xalqına köç qullanmasqa, niätläreneñ bäysezlek tügel, ä avtonom töbäk taläp itü buluın täqrarlağan ide.
Läkin Dalai Lama yaqtaşları üzlären suğışçı rolındä kürä başlağan. Tibetlelär küpçelektä yäşägän wiläyättäge xalıqnıñ omtılışın Xiahe bolay söyläde:
“Bez iñ başta Dalai Lamanıñ ilenä qaytuın taläp itäbez. Bu barıbıznın da teläge. Bez protest çaraların bu teläkkä ireşer öçen başqarabız. Bez Tibetneñ tulısınça bäysez buluın telibez. Azatlıq, tigezlek, tınıçlıq häm şatlıq – bez monı taläp itäbez.”
Dharamsalada sörgendäge tibetlelär bügen dä protest çaraları uzdırıldı.
Pekindä isä, Qıtay tışqı eşlär ministrı Dalai Lamanıñ söyläşü taläplären kire qaqtı. Tışqı eşlär ministrı Dalai Lamanı asılda bäysezlekkä omtılğan ike yözle keşe bularaq atadı.
Soñgı kiyerenkelekkä qarşı reaksiä AQŞ Däwlät depertamentı süzçese Tom Caseydän kilde. Casey Dalai Lama belän Qıtay xaqimiäte arasında turıdan turı diolog söyläşüe fikeren Waşintonnıñ yaqlawın belderde.
“Monda ber närsä açıq, Dalai Lama Tibetne bäysezlekkä çaqırmıy. Ul Qıtay xaqimiäte belän diolog başlarğa tırışa häm bez bu fikerne yaqlıybız. Bez Qıtaynıñ Dalai Lama yäisä anıñ wäkilläre belän utırıp ike aradağı mäsälälärne çişär öçen söyläş/lär alıp barıun telibez.”
Şul isäptän Qıtay belän Dalai Lamanı söyläşergä öndäğan xalıqara çaqıruğa, kiçä Benedikt 16 belän Britaniä premyerı Gordon Brown da quşıldı.
Xäzer dönyanıñ 4 küzläp kötep alğan avgust ayındağı olimpia uyınnarına bu kiyerekelekneñ täsere bulmas mikän digän soraw qala. Qıtayda artqan kiyerenkelek säbäple Olimpiä uyınnarına qatnaşu-qatnaşmaw mäsäläsen älegä ber il dä telgä almadı. Şulay da Tibetlelär uzdırğan protest çaralarınıñ başqa wiläyätlärgä dä tarala başlawı bu mäsäläne kütärü öçen nigez äzerli dip isäplänä.