Accessibility links

Кайнар хәбәр

Irannıñ uran bayıtuda uñışqa ireşü turındağı belderüe xalıqara säyäsi wäzğiätne üzgärtä


Iran prezidentı Mäxmüt Äxmädinicatnıñ Tähran uran bayıtuda uñışqa ireşte digän belderüe belgeçlärne süz nindi uñış turında bara digän uyğa saldı. Bu İrannıñ berär maqsat belän aldawı ğınamı yäki çınnan da ul atom bombasına iä bulu aldında toramı?

Sişämbe könne Äxmädinicat maxsus tantana oyıştırıp urannı atom elektr stansiälärendä yağulıq itep qullanu däräcäsendä bayıtuğa ireşkän İran ğalimnäreneñ häm belgeçläreneñ eşenä yuğarı bäyä birde.

"Räsman iğlan itäm, ğäziz İranıbız dönyanıñ atom däwlätlärenä quşıldı" dide Äxmädinicat.

İran prezidentı härwaqıt İrannıñ atom programması barı tik tınıç maqsatta ğına eşli dip qabatlap kilä. Belgeçlär äytüençä atom yağulığı däräcäsendä bayıtu 3.5 % däräcäsendä bayıtu digän süz. Atom qoralı yasaw öçen isä 90 protsenlı bayıtu kiräk. Şul uq waqıtta, alar äytüençä, atom qoralı däräcäsendä bayıtu öçen dä, atom yağulığı däräcäsendä bayıtu öçen dä ber ük ısul qullanıla.

Ämma bu bik qatlawlı protsess. İran räsmiläre äytüençä 3.5 protsentqa qädär bayıtu öçen urannı 164 sentrifuga aşa ütkärergä turı kilgän. Ägär dä İran urannı sänäğättä qullanırlıq külämdä bayıta başlasa aña bik küp sentrifugalar kiräk bulaçaq. Häm İran näq şuña omtılu turında belderä. Sişämbe könne İran atom energiä idaräse başlığı Ğölämriza Aqazadä bıyıl 3 meñ sentrifuga yasalaçaq dide.

Barlığı isä 50 meñ sentrifuga yasaw planlaştırılğan. Häm alar urannı atom qoralı däräcäsendä bayıtu öçen citäçäk.

Londondağı xalıqara strategik tikşerenülär institutınıñ atom belgeçe Mark Fitzpatrick Tährannıñ uran bayıtuda uñışqa ireşüe turındağı belderüe diplomtatik wäzğiätne üzgärtte di.

"İran bu adımnı dönyanıñ qalğan öleşeneñ annan tıyılırğa çaqıruına qaramastan yasadı. İran uran bayıta aluçı däwlätlär törkemenä quşılu maqsatına ireşüe belän wäzğiätne üzgärtä, yaña faktlar qalqıp çığa di" Fitzpatrick.

Tährannıñ bu adımı BMO İminlek Şurasınıñ İrannı 28-nçe aprel''gä qädär barlıq tör uran bayıtunı tuqtatırğa çaqıuçı qararı ruxına qarşı kilä. Citmäs berniçä kön elek kenä Waşington basmaları AQŞ İrannıñ atom qorılmalarına qarşı mömkin bulğan köçle hawa höcümnärenä äzerlänä dip xäbär itkän ide.

AQŞ xökümäte bu xäbärlärne kire qaqsa da saqlanu ministrı Donald Rumsfeld Pentagon küp törle kötelmägän şartlarğa äzer dide.

"Älbättä, AQŞ soñğı 15 yılda küpwaqıt törle kötelmägän xällärgä äzer buldı. Xäzerge xökümät häm xäzerge saqlanu ministrlığı da şulay eşli, törle kötelmägän mömkin xällärne küzdä tota. Bu ğädäti bulmağan oçraq tügel. Şulay eşlämägän xökümät tänqit iteläçäk" dide Rumfeld.

Analitik Mark Fitzpatrick äytüençä, İrannıñ bu belderü öçen näq menä xäzerge kierenke çaqnı saylaw xalıqara cämäğätçelek belän härtörle söyläşülärdä anıñ pozitsiäsen köçäytüne maqsat itä. İran xäzer üzen dönyanıñ uran bayıtuçı 8-nçe ile statusında häm xis itä häm üzenä qarata tieşle möğämälä ömet itä.

Xalıqara Atom Energiä İdaräse başlığı Möxämmät äl-Baraday aldağı könnärdä Tähranğa barıp BMO İminlek Şurasınıñ 28-nçe aprelgä barlıq tör atom bayıtu eşlären tuqtatu taläbe turında söyläşäçäk.

Şuşı könnärdä genä İranğa İdarä tikşerüçeläre törkeme yañadan kilde. Xäzer alar Natanz atom qorılmasın tikşerä. Tähran urannı näq şunda bayıtqan. Älegä alar küzätü eşlärenä bernindi kirtälär dä yuq dip belderä.

Naif Aqmal, Praga.
XS
SM
MD
LG