Soñğı 4 kön eçendä genä Yevropa yarlarına meñ yarım Afrika möhacire kilgän. Atlantik okean aşa alar üzläre yasağan ağaç köymälärdä yözep çığa. İmmigrantlarnıñ kübese Mavritaniä häm Sinegaldan. Bıyıl İspaniäneñ Känäri utrawlarına inde 17 meñnän artıq Afrika keşese kilgän, yaqınça sanağanda, bu – könenä 100 keşe digän süz. Kilüçelärne kontrol itü küptän inde cirle räsmilär qulınnan kilmi. Alar yardäm sorap Madridqa möräcäğät itte. İspaniä räsmiläre isä tağın da yuğarıraq, Yevropa Berlegennän yardäm sorıy.
Afrikadan Yevropanıñ iñ könyaq utrawlarına xalıq elek tä küçep kilä ide, ämma bıyılğı sannarnı niçek añlatırğa? Xalıqara Migrasiä Oyışması wäkile Peter Schatser, bu säyer yañğrıy, ämma könyaqqa xalıqnıñ kübräk kilüe – Yevropanıñ, tönyaq çiklärne nığıtuına bäyle, di:
"Gibraltar Buğazı häm Urta Diñgez aşa Morokkodan İspäniägä kilüe elek ciñel ide. Xäzer Morokko çiklärne kontrol itü mäsäläsendä İspaniä belän xezmättäşlek itä, şulay itep Morokko yulı azmı-küpme çiklände. Şuña kürä möhacirlär üz köymälären Känäri utrawlarına taba bordı."
Mavritaniäneñ qayber portlarında eşquarlıqnıñ yaña töre üseş alğan. Balıqçılar köymälärendä Afrikadan Känäri utrawlarına baru bäyäse – keşe başına meñ yarım yevroğa citä. Yulda ülep qaluçılar da bula, ämma bu ğına – kitergä niät qılğannarnı tuqtatmıy.
Xalıqara Qızıl Xac oyışması mäğlümatlärenä qarağanda, Mavritaniä häm Sinegaldan tağın 100 meñgä yaqın keşe Yevropağa kitergä äzerlänä. Kitü säbäbe – eşsezslek, aqçasızlıq. Qanun nigezendä, Yevropa Berlege, säyäsi ezärlekläw yä suğış säbäpläre bulmasa, möhacirlärne üzenä sıyındırmıy. Ämma qanunnı ütämäw yulları bar ikän. İspaniä qanunnarı, röxsätsez möhacirlär törmädä 30 könnän artıq totıla almıy, di. Ägär dä İspaniäneñ, immigrantnıñ tuğan ile belän – maxsus kileşüe bulmasa, möhacirlär, 30 kön eçendä ildän kitergä digän qağäzgä qul quyıp irekkä çığarıla. Äytep toru da kiräk tügelder, Afrika möhacirläreneñ monnan soñ dürt yağı qibla – alar Yevropa Berlegeneñ başqa illärenä tarala.
İtaliäneñ Lampedusa utrawına kilüçelärneñ kübese Libyadan. Hawa şartları yaxşı bulsa okean aşa Libyadan italyan utrawına 1-2 köndä kilep citep bula. Naçar bulsa, säyäxät 5-6 köngä dä suzılırğa mömkin. Xalıqara migrasiä oyışmasınıñ cirle wäkile Simona Moscarelli süzlärenäq qarağanda, bıyıl möhacirlär sanı kisäk artqan:
"Yül ayında ğına Lampedusağa 3 meñ yarım keşe kilde. Uzğan yıl belän çağıştırğanda bu bik yuğarı san."
Lampedusa häm Känäri utrawları – dönyanıñ tanılğan yal itü urınnarı, şuña da räsmilär möhacirlär ağımı arta dip çañ qağa. Yuqsa Afrika illärennän immigrantlar Yevropanıñ başqa şähärlärenä dä bik küp kilä.
Yevropa Berlegeneñ çik buyların saqlaw idaräse Frontex, yar buyların kontrol itergä üzeneñ köymälären cibärde. İdaräneñ matbuğat wäkile Daniela Munzbergova alarnıñ eşen menä niçek añlattı:
"Çaranıñ maqsatı Könbatış Afrikadan Känäri utrawları yul totqan köymälärne Afrika yarlarına mömkin qadär yaqınraq cirdä tuqtatu."
Ämma bu çara älegä bik uñışlı tügel. Yevropa räsmiläre Afrikalılarnı illärennän kitmäw çaraların kürä – investisiälär cälep itü, eş urınnarın buldıru yulların ezli. Räsmilär söyläşülären däwam itkän arada, könenä yözlägän keşe Yevropağa kitä bara.
Alsu Qormaş
Afrikadan Yevropanıñ iñ könyaq utrawlarına xalıq elek tä küçep kilä ide, ämma bıyılğı sannarnı niçek añlatırğa? Xalıqara Migrasiä Oyışması wäkile Peter Schatser, bu säyer yañğrıy, ämma könyaqqa xalıqnıñ kübräk kilüe – Yevropanıñ, tönyaq çiklärne nığıtuına bäyle, di:
"Gibraltar Buğazı häm Urta Diñgez aşa Morokkodan İspäniägä kilüe elek ciñel ide. Xäzer Morokko çiklärne kontrol itü mäsäläsendä İspaniä belän xezmättäşlek itä, şulay itep Morokko yulı azmı-küpme çiklände. Şuña kürä möhacirlär üz köymälären Känäri utrawlarına taba bordı."
Mavritaniäneñ qayber portlarında eşquarlıqnıñ yaña töre üseş alğan. Balıqçılar köymälärendä Afrikadan Känäri utrawlarına baru bäyäse – keşe başına meñ yarım yevroğa citä. Yulda ülep qaluçılar da bula, ämma bu ğına – kitergä niät qılğannarnı tuqtatmıy.
Xalıqara Qızıl Xac oyışması mäğlümatlärenä qarağanda, Mavritaniä häm Sinegaldan tağın 100 meñgä yaqın keşe Yevropağa kitergä äzerlänä. Kitü säbäbe – eşsezslek, aqçasızlıq. Qanun nigezendä, Yevropa Berlege, säyäsi ezärlekläw yä suğış säbäpläre bulmasa, möhacirlärne üzenä sıyındırmıy. Ämma qanunnı ütämäw yulları bar ikän. İspaniä qanunnarı, röxsätsez möhacirlär törmädä 30 könnän artıq totıla almıy, di. Ägär dä İspaniäneñ, immigrantnıñ tuğan ile belän – maxsus kileşüe bulmasa, möhacirlär, 30 kön eçendä ildän kitergä digän qağäzgä qul quyıp irekkä çığarıla. Äytep toru da kiräk tügelder, Afrika möhacirläreneñ monnan soñ dürt yağı qibla – alar Yevropa Berlegeneñ başqa illärenä tarala.
İtaliäneñ Lampedusa utrawına kilüçelärneñ kübese Libyadan. Hawa şartları yaxşı bulsa okean aşa Libyadan italyan utrawına 1-2 köndä kilep citep bula. Naçar bulsa, säyäxät 5-6 köngä dä suzılırğa mömkin. Xalıqara migrasiä oyışmasınıñ cirle wäkile Simona Moscarelli süzlärenäq qarağanda, bıyıl möhacirlär sanı kisäk artqan:
"Yül ayında ğına Lampedusağa 3 meñ yarım keşe kilde. Uzğan yıl belän çağıştırğanda bu bik yuğarı san."
Lampedusa häm Känäri utrawları – dönyanıñ tanılğan yal itü urınnarı, şuña da räsmilär möhacirlär ağımı arta dip çañ qağa. Yuqsa Afrika illärennän immigrantlar Yevropanıñ başqa şähärlärenä dä bik küp kilä.
Yevropa Berlegeneñ çik buyların saqlaw idaräse Frontex, yar buyların kontrol itergä üzeneñ köymälären cibärde. İdaräneñ matbuğat wäkile Daniela Munzbergova alarnıñ eşen menä niçek añlattı:
"Çaranıñ maqsatı Könbatış Afrikadan Känäri utrawları yul totqan köymälärne Afrika yarlarına mömkin qadär yaqınraq cirdä tuqtatu."
Ämma bu çara älegä bik uñışlı tügel. Yevropa räsmiläre Afrikalılarnı illärennän kitmäw çaraların kürä – investisiälär cälep itü, eş urınnarın buldıru yulların ezli. Räsmilär söyläşülären däwam itkän arada, könenä yözlägän keşe Yevropağa kitä bara.
Alsu Qormaş