“Böyek şağir Ğabdulla Tuqay, anıñ isemendäge büläk tatar sänğäte häm ädäbiäte wäkilläre arasında şaw-şu kiterep çığarır dip, hiç tä uylamağandır” dip yazdı bu atnada ber gazeta. Bu süzlär belän soñğı 7 köndä matbuğat bitlärendä xökem sörgän ruxnı bilgeläp bula. Atna däwamında kup kenä gazetalarda Tuqay bülägenä däğwä itüçelärneñ icatlarına bağışlanğan mäqälälär basıp kilde. Watanım Tatarstan, mäsälän “Xalıq küñelenä yul” digän baş astında Zäynäp Xäyrullinanıñ külämle yazmasın urnaştırdı. Anda ul xalıqnıñ yaratqan cırçısı, muzıka sänğäten propagandalawda ciñ sızğanıp eşläüçe Rafael İlyasov Tuqay bulägenä bik tä layıq” digän fikerne ütkärä. Şul uq ruxtağı süzlär Mädäni Comğa gazetasında “Tarix kölen aqtarıp, yözek qaşı tabuçı” digän mäqälädä dä äytelä. Älege yazma rässam Firinat Xalikovnıñ icatına bağışlandı. Şähri Qazan gazetasınıñ İlhamiät quşımtasında beryulı ike däğwäçe xaqında yazmalar basıldı. Räğdä Xalitov Rafael İlyasov turında maqtaulı süzlär äytsä, Lütsiä Xäbubullina Tuqay bülägenä däğwä itüçe Röstäm Äbäzovnıñ icatın barlap çığa. Восточный экспресс gazetasında Tuqay bülägen birü ğämäle xaqındağı mäqäläsendä Rezidä Däütova premiäneñ tarixı, anıñ berençe laureatları xaqında häm büläkneñ däräcäse yıldan yıl töşä baruı turında da yaza. Avtor, şulay uq, bäygene berniçä yılğa tuqtatıp torırğa da kiñäş itä.
Tatarstan matbuğatında bu atnada başqa milli mäs’älälär dä kütärelde. Mädäni Comğa bu atnada Xäsän İlyasovnıñ “Bez kemnär?” digän mäqäläsen urnaştırdı. Anda ul Başqortostandağı tatarlar xaqında üz uy-fikerläre belän urtaqlaşa. Avtor üze dä Başqortostannan, İleş rayonınnan. Xäsän äfende “tatar telle başqortlar” digän töşençäneñ barlıqqa kilüe, anıñ mäğnäse turında uylana:
“İğtibar itkänegez bardır: Qazanğa kilgän çaqlarda, üzlären başqort şağirläre, artistları dip yörgän tatar yegetläre, säxnädä çaqta başların artqa çöyep başqortça söylilär dä, üzara söyläşä-aralaşa başlağaç butalıp betälär.”
Xäsän İlyasov älege mäqäläsendä: “Kem soñ bez, tatarça söyläşep, tatarça yäşäwçe başqortlarmı? Ällä tatarlarmi?”, digän soraw quya.
Başqortostan tatarları xaqında Azatlıq radiosında daimi räweştä xäbärlär bula. Awır şartlar, milli izü, qısu oçraqları xaqında mäğlümätlärne xäbärçelärebez yış citkerep tora.
Başqortostanda inde 70 yıldan artıq çığa torğan Qızıl tañ isemle tatar gazetasınıñ ütkän atna sanın uqu mömkinlege tudı. Matbağanıñ berençe bitendä Däwlät Cıyılışınıñ utırışı xaqında xisap, xökümät qararı, awıl xucalığına bağışlanğan 3 yazma basılıp çıqqan. 5 aprildä dönya kürgän älege sanda şulai uq, Samarda häm Başqortostannıñ Boray rayonında ütkän başqort qorıltayları turında ike yazma urın alğan. “Tanıp yılğası buyında quray moñı”, digän mäqälä ayıruça iğtibarğa layıq. Anda süz Börcan rayonınnan Borayğa küçep kilgän Minzälä xanımnıñ fidäqär xezmäte, anıñ başqort ıruların, kiemnären saqlawı turında täfsilläp yazılğan. 4 bitle, zur formatlı, 46 meñnän artıq tirajı bulğan Qızıl tañ gazetasında “tatar” süze berniçä cirdä genä telgä alınıp kitä.
Inde Tatarstan matbuğatına äylänep qaytıyq. Gäcitlär bu atnada xalıq sanın alu kampaniäse turında küp yazdı. Ämmä jurnalistlarnı xalıq sanın alunıñ milli yaqları tügel, ä barı tiq mäğlümät tuplawnıñ tärtibe, sotsial-iqtisadi kürsätkeçläre genä qızıqsındırdı. Şuşı uq yünäleştä yazılğan, läkin milli mäsälägä bağışlanğan qayber yazmalarğa ayırım tuqtalıp kitäbez.
Şähri Qazan gazetasında “Arumı sez?” digän isem astında Qazan keräşen oyışması äğzäse Petr Yefimovnıñ yazması da basıldı. Anda ul möselman tatarlarğa üpkäsen belderä:
“Bezneñ tatar ğalimnäre tarixıbıznı berqayçan da tiränten häm citdi räweştä oyränmäde. Alar öçen keräşennär çuqındırılğan tatarlar. Yuqsa, çuqındırılğan tatarlarnıñ küpçelege ällä qayçan islam dinenä qayttı. 450 yıl däwamında xristian dinen totuçılarnıñ üz tormış räweşläre urnaştı, alarnıñ üzlärençä yäşiseläre kilä. İkençe Bötendönya tatar kongressında küpçelek çığışlarda islam dinen totuçılar ğına tatarlar digän fiker qat-qat yañğıradı. Keräşennär tatarlar ikän, nigä soñ alar kongressqa çaqırılmadı. Menä şunnan başlanmadı mikän borçılu, tıñğısızlıq?” Şähri Qazan keräşennär turındağı, Российская газетаda basılğan ber mäqäläne tärcemä itep uquçılarğa täqdim itte. Eleonora Rılova tarafınnan yazılğan älege mäqälä keräşen tatarlarına bağışlana häm “Ölkän ağay yoğıntısı” dip atala. Mäqälädä mondıy süzlär bar:
“Keräşennär 1917 yıldan soñ möstäqil xalıq bulğan. Keräşennär qorıltayı uzdırılğan, gazetaları näşer itelgän, üzläreneñ näşriätläre, muzeyları, folklor ansamblläre häm küçmä teatrları eşläp kilgän. Xättä däwlät oyışmalarında maxsus keräşen bülekçäläre dä bulğan. Ber waqıt RSFSR qısalarında keräşen avtonomiäse tözü ideası da yäşägän. Ämmä, 1926 yılda keräşennär milli xoquqların yuğaltıp, tatarlarğa quşılğan.”
Qazan mädäniät häm sänğät akademiäse professorı Tatyana Dunaeva süzlärenä karağanda, 1992 yıldan soñ keräşennärgä ike genä keşe uñay bäyä birgän. Alarnıñ berse Tatarstan prezidentı Mintimer Şäymiev bulsa, ikençese - Däwlät Duması deputatı Fändäs Säfiullin ikän. Mintimer Şäymiev “tatarlar borınğı tatar telen saqlap qaluları öçen keräşennärgä burıçlı bulırğa tieş”, dip beldergän bulğan. Ä Fändäs Säfiullin, tatarlar üzlären keräşennärneñ “ölkän ağaları” bularaq sizälär, dip äytkän bulğan. Älege yazmada, gazeta xäbärçese Qazandağı keräşennärneñ ber genä çirkäwe buluı, telneñ üsmäwe xaqında da äytä.
Şuşı urında, Şähri Qazan gazetasın çitkä quyıp, İdel jurnalın aqtarıp qarıq. Uzğan atna matbuğat küzätüendä, jurnalda basılğan, etnograf Damir İsxaqov qatnaşında ütkän äñgämä xaqında xäbär itkän idek. Anda da şul mäsälä kütärelgän ide. Xäzer şuşı äñgämägä kire qaytıp, tarix fännäre doktorı Damir İsxakovnıñ añlatmasın uqıp qarıyq:
“Keräşennärdä milli añ üzençälekle yul belän üste. Çuqındıru häm urıslaştırunıñ neçkä-kamil sistemasın eşlägän İlminskiy 1863 yılda Qazanda Üzäk keräşen-tatar mäktäben aça. Ul isä Qazan gubernasındağı missionerlar mäktäpläre oçen uqıtuçılar әzerli. Keräşen añın tärbiäläwçelär asılda menä şul İlminskiy mäktäben betergän keräşen intelligentsiäse. Kim digändä 3 buın keräşen zıyalıları keräşennär arasında “bez ayırım törkem” digän añ taratqan. Häm menä XX ğasırnıñ 20-nçe yıllarına keräşennär şaqtıy totrıqlı törkem bulıp oyışıp citä. 1920 häm 1926 yıllarda alarnıñ üzlären ayırıp yazdıruları oçraqlı xäl tügel”.
Alda telgä alınğan, Российская газетаda dönya kürgän mäqälädä gazeta xäbärçese şulay uq, tatar häm keräşennärneñ ayırımlıqların zur itep kürsätergä tırışa. Milli kiemnärdä, ğöref-ğädätlärdä, aş-su äzerläwdä, xättä mentalitetta da ayırımlıqar kürenä, dip yazğan Eleonora Rılova.
Yañadan İdel jurnalına qaytıp, Damir İsxaqovnıñ äñğämäsen qarasaq, şunı küräbez. Keräşen häm möselman tatar arasındağı ayırımlıqlar bulsa da, urtaqlıqlar kübräk. Pravoslaviegä bäyle öleşen alıp atsañ, keräşen mädäniäteneñ qalğan öleşe – tatarnıqı belän ber, dip yaza Damir İsxakov. Bülenep çıqqan oçraqta da alğa taba niçek yäşäw xaqında uylarğa kiñäş itkän ğalim.
İnde xäbär itüebezçä, keräşennärneñ milli liderları Tatarstan Prezidentı belän oçraşıp, xalıq sanın alğanda ayırm kod belän bulsa da, “tatarlar” digän gömümi isem astında yazılırğa kileşkän.
Bülenü häm bülenmäüneñ ber kürsätkeçe itep Estoniädäge tatar häm başqorlarnıñ tormışlarına küz salıp bula. Tatarstan yäşläre gazetasınıñ sişämbe sanında Tufan Miñnullin üzeneñ Estoniägä säfäre, andağı millättäşlärebez xaqında yazıp çıqtı. “Öyegezdä kem xuca?” dip isemlängän mäqälädä ul Tallinnan çaqıru aluın, andağı üzeşçännärneñ anıñ “Äldermeştän Älmändär” äsären säxnäläşterüwen xäbär itä. Tufan әfändene qunaqqa Estoniädäge başqortlarnıñ “Ağidel” yaqtaşlıq cämğiäte çaqırğan bulğan. Tatarstan qunağın Tallinnda qarşı alğan keşelär turında Tufan Miñnullin bolay dip yaza:
“Başqort cämğiäte digäç, min başqortça söyläşerlär digän idem. Çın başqortça beräw genä söyläşte säxnädän. Ramilä isemle ide ul. Ğäcäyep tä şaw-şulı , söykemle, çaya xanım. Minem säfärne oyıştıruçı Flüzä Xäyrullina üze, yarım başqortça, yarım tatarça söyläşä. Qalğannarı qaysı Nijgarça, qaysı Qazança, qaysı Aqtanışça sipterälär.”
Tufan Miñnullin yazuına qarağanda Tallinnda tatarlar şaqtıy küp. Alar anda ike törle ikän. Ber işeläre monnan 130 yıllar çaması elek kilep töplängän tatarlarnıñ toqımı, berişeläre - Sovetlar berlege zamanında kilep urnaşqan. Tatarlar tatarça yäşilär digändä Tufan efände, millättäşlärebezneñ berniçä oyışmaga bülenüen bilgeläp ütä. Läkin kiräk çaqta berläşä dä belä tatarlar, dip yaza avtor. Anıñ misalı itep ul kümäkläşep Saban tuyın ütkärü waqiğäsen kitergän. Yazmasında ul Eston cirendä yäşäwçe millättäşlärebezgä ayırım tuqtalıp kitä. Babaları Nicgardan bulğan Timur – ayıq fiker yörtüçe, telen, tatarlığın saqlıy belüçe keşe ikän. Sarman yaqlarınnan kilgän Fäwziä xanımnıñ ğailäsendä tatar telen böten neçkäleklären belep söyläşälär. Anıñ, ire Rawil belän üstergän qızları Albina tatarça, estonça, urısça häm inglizçä belä. Mäqälädän tağın ber özek:
“Dayan Äxmät turında süzlär küp buldı. Üzen kürergä nasip itmäsä dä, xatını İlziä, qızı Märyämne kürdek. Böterçek şikelle bu bala bezneñ awıl qızınnan berni belän dä ayırılmıy. Añlawımça, Dayannıñ äti-babaları Estoniädä tuıp üskän, tatarça yaxşı belä ikän, ä anıñ xatını tatarça abına- sörtenäräk söyläşä. Çönki ul Tatartsanda Älmättä üskän, tatarça anı Estoniädä tuğan ire Dayan öyrätkän”
Tufan äfände mäqälägä “öyeñdä kem xuca?” digän isemne Dayan Äxmätneñ süzlärenä işäräläp äytkän. Dayan äfändeneñ Eston televideniäse aşa çığış yasağanda, “Çit ildä, bütän möxittä, üz ileñnän yıraqta niçek itep milli yözeñne saqlap qalıp bula?” digän çeterekle sorawğa birgän cawabı Tufan äfändene ğäcäpländergän.
“Başqa xalıq ilendä, başqa xalıq arasında üzeñne millät bularaq saqlap qalırğa teläsäñ, siña anda üzeñne çit itep xis itärgä kiräk, dide ul. Anda qunaq qına ikänlegeñne onıtmasqa tieş, dide. Şul uq waqıtta sin üz fatirıñda, üz öyeñdä üzeñne xuca itep totarğa, anda sineñ däwläteñ ikänlegen añlarğa tieş, dide. Ä tatarlığın Tatarstanda da saqlıy almağannar, dimäk, öylärendä dä üz-üzlärenä xuca tügel”,
- dip yazğan Tatarstan yäşläre gazetasında Tufan Miñnullin.
Matbuğat küzätüwen Azatlıq radiosı oçen Bikä Timerova äzerläde
Tatarstan matbuğatında bu atnada başqa milli mäs’älälär dä kütärelde. Mädäni Comğa bu atnada Xäsän İlyasovnıñ “Bez kemnär?” digän mäqäläsen urnaştırdı. Anda ul Başqortostandağı tatarlar xaqında üz uy-fikerläre belän urtaqlaşa. Avtor üze dä Başqortostannan, İleş rayonınnan. Xäsän äfende “tatar telle başqortlar” digän töşençäneñ barlıqqa kilüe, anıñ mäğnäse turında uylana:
“İğtibar itkänegez bardır: Qazanğa kilgän çaqlarda, üzlären başqort şağirläre, artistları dip yörgän tatar yegetläre, säxnädä çaqta başların artqa çöyep başqortça söylilär dä, üzara söyläşä-aralaşa başlağaç butalıp betälär.”
Xäsän İlyasov älege mäqäläsendä: “Kem soñ bez, tatarça söyläşep, tatarça yäşäwçe başqortlarmı? Ällä tatarlarmi?”, digän soraw quya.
Başqortostan tatarları xaqında Azatlıq radiosında daimi räweştä xäbärlär bula. Awır şartlar, milli izü, qısu oçraqları xaqında mäğlümätlärne xäbärçelärebez yış citkerep tora.
Başqortostanda inde 70 yıldan artıq çığa torğan Qızıl tañ isemle tatar gazetasınıñ ütkän atna sanın uqu mömkinlege tudı. Matbağanıñ berençe bitendä Däwlät Cıyılışınıñ utırışı xaqında xisap, xökümät qararı, awıl xucalığına bağışlanğan 3 yazma basılıp çıqqan. 5 aprildä dönya kürgän älege sanda şulai uq, Samarda häm Başqortostannıñ Boray rayonında ütkän başqort qorıltayları turında ike yazma urın alğan. “Tanıp yılğası buyında quray moñı”, digän mäqälä ayıruça iğtibarğa layıq. Anda süz Börcan rayonınnan Borayğa küçep kilgän Minzälä xanımnıñ fidäqär xezmäte, anıñ başqort ıruların, kiemnären saqlawı turında täfsilläp yazılğan. 4 bitle, zur formatlı, 46 meñnän artıq tirajı bulğan Qızıl tañ gazetasında “tatar” süze berniçä cirdä genä telgä alınıp kitä.
Inde Tatarstan matbuğatına äylänep qaytıyq. Gäcitlär bu atnada xalıq sanın alu kampaniäse turında küp yazdı. Ämmä jurnalistlarnı xalıq sanın alunıñ milli yaqları tügel, ä barı tiq mäğlümät tuplawnıñ tärtibe, sotsial-iqtisadi kürsätkeçläre genä qızıqsındırdı. Şuşı uq yünäleştä yazılğan, läkin milli mäsälägä bağışlanğan qayber yazmalarğa ayırım tuqtalıp kitäbez.
Şähri Qazan gazetasında “Arumı sez?” digän isem astında Qazan keräşen oyışması äğzäse Petr Yefimovnıñ yazması da basıldı. Anda ul möselman tatarlarğa üpkäsen belderä:
“Bezneñ tatar ğalimnäre tarixıbıznı berqayçan da tiränten häm citdi räweştä oyränmäde. Alar öçen keräşennär çuqındırılğan tatarlar. Yuqsa, çuqındırılğan tatarlarnıñ küpçelege ällä qayçan islam dinenä qayttı. 450 yıl däwamında xristian dinen totuçılarnıñ üz tormış räweşläre urnaştı, alarnıñ üzlärençä yäşiseläre kilä. İkençe Bötendönya tatar kongressında küpçelek çığışlarda islam dinen totuçılar ğına tatarlar digän fiker qat-qat yañğıradı. Keräşennär tatarlar ikän, nigä soñ alar kongressqa çaqırılmadı. Menä şunnan başlanmadı mikän borçılu, tıñğısızlıq?” Şähri Qazan keräşennär turındağı, Российская газетаda basılğan ber mäqäläne tärcemä itep uquçılarğa täqdim itte. Eleonora Rılova tarafınnan yazılğan älege mäqälä keräşen tatarlarına bağışlana häm “Ölkän ağay yoğıntısı” dip atala. Mäqälädä mondıy süzlär bar:
“Keräşennär 1917 yıldan soñ möstäqil xalıq bulğan. Keräşennär qorıltayı uzdırılğan, gazetaları näşer itelgän, üzläreneñ näşriätläre, muzeyları, folklor ansamblläre häm küçmä teatrları eşläp kilgän. Xättä däwlät oyışmalarında maxsus keräşen bülekçäläre dä bulğan. Ber waqıt RSFSR qısalarında keräşen avtonomiäse tözü ideası da yäşägän. Ämmä, 1926 yılda keräşennär milli xoquqların yuğaltıp, tatarlarğa quşılğan.”
Qazan mädäniät häm sänğät akademiäse professorı Tatyana Dunaeva süzlärenä karağanda, 1992 yıldan soñ keräşennärgä ike genä keşe uñay bäyä birgän. Alarnıñ berse Tatarstan prezidentı Mintimer Şäymiev bulsa, ikençese - Däwlät Duması deputatı Fändäs Säfiullin ikän. Mintimer Şäymiev “tatarlar borınğı tatar telen saqlap qaluları öçen keräşennärgä burıçlı bulırğa tieş”, dip beldergän bulğan. Ä Fändäs Säfiullin, tatarlar üzlären keräşennärneñ “ölkän ağaları” bularaq sizälär, dip äytkän bulğan. Älege yazmada, gazeta xäbärçese Qazandağı keräşennärneñ ber genä çirkäwe buluı, telneñ üsmäwe xaqında da äytä.
Şuşı urında, Şähri Qazan gazetasın çitkä quyıp, İdel jurnalın aqtarıp qarıq. Uzğan atna matbuğat küzätüendä, jurnalda basılğan, etnograf Damir İsxaqov qatnaşında ütkän äñgämä xaqında xäbär itkän idek. Anda da şul mäsälä kütärelgän ide. Xäzer şuşı äñgämägä kire qaytıp, tarix fännäre doktorı Damir İsxakovnıñ añlatmasın uqıp qarıyq:
“Keräşennärdä milli añ üzençälekle yul belän üste. Çuqındıru häm urıslaştırunıñ neçkä-kamil sistemasın eşlägän İlminskiy 1863 yılda Qazanda Üzäk keräşen-tatar mäktäben aça. Ul isä Qazan gubernasındağı missionerlar mäktäpläre oçen uqıtuçılar әzerli. Keräşen añın tärbiäläwçelär asılda menä şul İlminskiy mäktäben betergän keräşen intelligentsiäse. Kim digändä 3 buın keräşen zıyalıları keräşennär arasında “bez ayırım törkem” digän añ taratqan. Häm menä XX ğasırnıñ 20-nçe yıllarına keräşennär şaqtıy totrıqlı törkem bulıp oyışıp citä. 1920 häm 1926 yıllarda alarnıñ üzlären ayırıp yazdıruları oçraqlı xäl tügel”.
Alda telgä alınğan, Российская газетаda dönya kürgän mäqälädä gazeta xäbärçese şulay uq, tatar häm keräşennärneñ ayırımlıqların zur itep kürsätergä tırışa. Milli kiemnärdä, ğöref-ğädätlärdä, aş-su äzerläwdä, xättä mentalitetta da ayırımlıqar kürenä, dip yazğan Eleonora Rılova.
Yañadan İdel jurnalına qaytıp, Damir İsxaqovnıñ äñğämäsen qarasaq, şunı küräbez. Keräşen häm möselman tatar arasındağı ayırımlıqlar bulsa da, urtaqlıqlar kübräk. Pravoslaviegä bäyle öleşen alıp atsañ, keräşen mädäniäteneñ qalğan öleşe – tatarnıqı belän ber, dip yaza Damir İsxakov. Bülenep çıqqan oçraqta da alğa taba niçek yäşäw xaqında uylarğa kiñäş itkän ğalim.
İnde xäbär itüebezçä, keräşennärneñ milli liderları Tatarstan Prezidentı belän oçraşıp, xalıq sanın alğanda ayırm kod belän bulsa da, “tatarlar” digän gömümi isem astında yazılırğa kileşkän.
Bülenü häm bülenmäüneñ ber kürsätkeçe itep Estoniädäge tatar häm başqorlarnıñ tormışlarına küz salıp bula. Tatarstan yäşläre gazetasınıñ sişämbe sanında Tufan Miñnullin üzeneñ Estoniägä säfäre, andağı millättäşlärebez xaqında yazıp çıqtı. “Öyegezdä kem xuca?” dip isemlängän mäqälädä ul Tallinnan çaqıru aluın, andağı üzeşçännärneñ anıñ “Äldermeştän Älmändär” äsären säxnäläşterüwen xäbär itä. Tufan әfändene qunaqqa Estoniädäge başqortlarnıñ “Ağidel” yaqtaşlıq cämğiäte çaqırğan bulğan. Tatarstan qunağın Tallinnda qarşı alğan keşelär turında Tufan Miñnullin bolay dip yaza:
“Başqort cämğiäte digäç, min başqortça söyläşerlär digän idem. Çın başqortça beräw genä söyläşte säxnädän. Ramilä isemle ide ul. Ğäcäyep tä şaw-şulı , söykemle, çaya xanım. Minem säfärne oyıştıruçı Flüzä Xäyrullina üze, yarım başqortça, yarım tatarça söyläşä. Qalğannarı qaysı Nijgarça, qaysı Qazança, qaysı Aqtanışça sipterälär.”
Tufan Miñnullin yazuına qarağanda Tallinnda tatarlar şaqtıy küp. Alar anda ike törle ikän. Ber işeläre monnan 130 yıllar çaması elek kilep töplängän tatarlarnıñ toqımı, berişeläre - Sovetlar berlege zamanında kilep urnaşqan. Tatarlar tatarça yäşilär digändä Tufan efände, millättäşlärebezneñ berniçä oyışmaga bülenüen bilgeläp ütä. Läkin kiräk çaqta berläşä dä belä tatarlar, dip yaza avtor. Anıñ misalı itep ul kümäkläşep Saban tuyın ütkärü waqiğäsen kitergän. Yazmasında ul Eston cirendä yäşäwçe millättäşlärebezgä ayırım tuqtalıp kitä. Babaları Nicgardan bulğan Timur – ayıq fiker yörtüçe, telen, tatarlığın saqlıy belüçe keşe ikän. Sarman yaqlarınnan kilgän Fäwziä xanımnıñ ğailäsendä tatar telen böten neçkäleklären belep söyläşälär. Anıñ, ire Rawil belän üstergän qızları Albina tatarça, estonça, urısça häm inglizçä belä. Mäqälädän tağın ber özek:
“Dayan Äxmät turında süzlär küp buldı. Üzen kürergä nasip itmäsä dä, xatını İlziä, qızı Märyämne kürdek. Böterçek şikelle bu bala bezneñ awıl qızınnan berni belän dä ayırılmıy. Añlawımça, Dayannıñ äti-babaları Estoniädä tuıp üskän, tatarça yaxşı belä ikän, ä anıñ xatını tatarça abına- sörtenäräk söyläşä. Çönki ul Tatartsanda Älmättä üskän, tatarça anı Estoniädä tuğan ire Dayan öyrätkän”
Tufan äfände mäqälägä “öyeñdä kem xuca?” digän isemne Dayan Äxmätneñ süzlärenä işäräläp äytkän. Dayan äfändeneñ Eston televideniäse aşa çığış yasağanda, “Çit ildä, bütän möxittä, üz ileñnän yıraqta niçek itep milli yözeñne saqlap qalıp bula?” digän çeterekle sorawğa birgän cawabı Tufan äfändene ğäcäpländergän.
“Başqa xalıq ilendä, başqa xalıq arasında üzeñne millät bularaq saqlap qalırğa teläsäñ, siña anda üzeñne çit itep xis itärgä kiräk, dide ul. Anda qunaq qına ikänlegeñne onıtmasqa tieş, dide. Şul uq waqıtta sin üz fatirıñda, üz öyeñdä üzeñne xuca itep totarğa, anda sineñ däwläteñ ikänlegen añlarğa tieş, dide. Ä tatarlığın Tatarstanda da saqlıy almağannar, dimäk, öylärendä dä üz-üzlärenä xuca tügel”,
- dip yazğan Tatarstan yäşläre gazetasında Tufan Miñnullin.
Matbuğat küzätüwen Azatlıq radiosı oçen Bikä Timerova äzerläde