Terrorğa qarşı köräş iğlan itep, şunıñ näticäsendä Söğüd Ğäräbstanı belän araları salqınayğannan soñ Quşma Ştatlarnıñ Yaqın Könçığıştağı iñ möhim berektäşe bulıp xäzer İzraildän qala Törkiä toradır möğäyen, häm Ğiraqqa qarşı suğış başlanğan oçraqta anıñ urını tağın zurraq ähämiatkä iä bulaçaq. Berençedän, Törkiäneñ Ğiraq belän şaqtıy ğına urtaq çige bar, häm ikençedän, ilneñ könyaq-könçığışında, NATO hawa köçläre qullana torğan İncırlıq xärbi nığıtması urnaşqan. 1991-nçe yılğı Farsı qultığı suğışı waqıtında amerikannar citäkçelegendäge xalıqara berläşmä öçen İncırlıq nığıtması xälitkeç ähämiatkä iä ide, Ğiraqqa qarşı yaña suğış başlanğan oçraqta bu tağın şulay bulaçaq, şuña kürä Washington xäzer törek xökümätennän, şul hawa nığıtmasın yänä faydalanu öçen röxsät alırğa tırışa. Älegä qädär Änkaradağı yaña xakimiat, ä anda xäzer elekke islamçılar utıra, amerikannarnıñ Ğiraqqa qarşı xärbi çaralar kürü ixtimalın bik önäp betermäwen belderep kilde. Törek cämäğätçelegeneñ zur öleşe yaña suğışqa qarşı çığa, soñğı fiker beleşü näticäläre, monıñ 80 protsent tiräsendä buluwın kürsätä, häm xakimiatkä populistik şiğärlär belän kilgän premyer Abdulla Gölneñ xökümäte xäzer ike ut arasında tora. Beryaqtan ul Törkiädäge qaraşlarnı inkär itä almıy, Ğiraq suğışı ilneñ iqtisadına zur zian kiterer dip qurqa, ikençe yaqtan Quşma Ştatlar yağınnan aña zur basım yasala. Düşämbedä Änkara amerikan yağına, İncırlıq nığıtmasın Ğiraqqa qarşı suğışta qullanu ixtimalın tikşerü röxsäten birde. Yäğni bu äle, suğış başlağan oçraqta Quşma Ştatlar nığıtmanı qullana ala digänne añlatmıy, alarğa barı tik, andıy mömkinlekne tikşerü röxsäte genä birelä. Läkin niçek kenä bulmasın, Washington älegä telägänenä ireşep kilä. Anı barı tik monıñ bik aqrın baruwı, törek xökümäteneñ mäs’äläne çişü eşen suzuwı ğına borçıy. Amerikan xärbiläreneñ Ğiraq suğışın başlaw ölkäsendä inde plannarı äzer diärgä bula, häm Quşma Ştatlarğa xärbi nığıtmalarnı qullanu röxsäten birüne suzu şul plannarnı ğämälgä quyuğa zian kiterä. Küzätüçelär bu uñaydan, Änkara Ğiraq mäs’äläsendäge qararın kiçekterep, üzeneñ Quşma Ştatlar belän mönäsäbätlärenä zur zian kiterä ala dip isäpli. Törkiä äle haman da tirän iqtisadi krizis kiçerä, bu uñaydan ul Xalıqara Valuta Fondınnan milliardlağan yaña burıçlar alırğa cıyına, ä monıñ öçen isä Washingtonnıñ fatixası kiräk. Citmäsä, Törkiäneñ Yewropa Berlegenä quşılu omtılışlarında da anıñ töp yaqlawçısı bulıp näq Amerika Quşma Ştatları tora. Törek xökümäteneñ İncırlıq nığıtmasına qarağan soñğı qararı üzenä kürä ber kompromis, anda isä ikençe ber möhim mäs’älä, distälägän meñ amerikan ğäskärienä Ğiraqqa Törkiädän basıp kerü röxsäten birü bötenläy qaralmağan. Qayber xäbärlärgä qarağanda, Quşma Ştatlar törek cirendä 80 meñgä yaqın xärbien urnaştıru ixtimalın tikşerä. Änkara üzendä bu xätle amerikan ğäskärien qabul itügä barmağan oçraqta da, ul Quşma Ştatlarnıñ xärbi oçqıçlarına İncırlıq hawa nığıtmasın faydalanu röxsäten axırğı çiktä barıber birer dip farazlana.
Kärim Kamal, Praga
Kärim Kamal, Praga