Dönyanıñ 192 ilen berläştergän Bötendönya Sälämätlek Saqlaw Oyışmasınıñ yıllıq utırışına bıyıl iğtibar ayıruça zur. Monı Genevağa kilgän jurnalistlar sanınnan da kürep bula. Başqa yıllarda cıyında 50läp jurnalist qatnaşqan bulsa, bıyıl alarnıñ sanı inde 80nän artqan. Säbäbe - bar dönyada qotqı taratıp ölgergän SARS dip atalğan yaña awıru. Cıynnıñ kön tärtibe äzerlängändä, bu çir äle bilgele bulmağan, şuña kürä ul räsmi kön tärtibendä yuq. Alay da, oyışmanıñ räsmie Christine McNab süzlärençä, SARSqa bağışlanğan maxsus brifing ütäçäk. Anda sälämätlek saqlaw ministrları, mäglümät çaraları, cämägätçelekkä SARS turında iñ soñğı mäglümät bireläçäk:
Audio
Christine McNab süzlärençä, alar bu mäsälägä kiñräk qararğa, SARS qına tügel, ä başqa şulay kinät kilep çığa torğan cirlär belän eş itü mäsäläsen tikşerergä cıyına.
Bıylğı cıyınnıñ ikençe töp mäsäläse – tämäke turında konvensiä. 3 yıl barğan tikşerülär näticäsendä Bötendönya Sälämätlek Saqlaw Oyışması şuşı yılnıñ fivralendä Tämäke turındağı kileşüneñ ölgesen äzerläde. Anda tämäkeneñ sälämätlekkä zur zıyan kiterüwe, anıñ qullanu dairäsen kimetü, citeşterüne kontrol astına alu kiräklege turında äytelä. Cıyınğa kilgän delegatlar şuşı ölgene raslarğa tieş bulaçaq. Äytkändäy, Quşma Ştatlar bu kileşügä qarşı ide. Ämmä kiçä Amerikanıñ Sälämätlek Saqlaw ministrı Tommy Thompson kileşüne xuplayaçağın belderde. Süz Tämäkegä qarşı xalıqara qanun buldıru turında barmıy. Läkin, şuşı konvensiä nigezendä här däwlät üz qanunın tözi alaçaq. Christine McNab süzlärençä, bu ğayät möxim mäsälä, ägär berär närsä eşlänmäsä, 2020 yılğa tämäkedän ülüçelär sanı yılına 10 million täşqil itäçäk:
Audio
Bötendönya Sälämätlek Saqlaw cıyını şulay uq, qayber ğädäti, läkin äle dä ülemnär kiterä torğan awırularnı tikşeräçäk. Şularnıñ berse – qızamıq. Alğa kitkän könbatışta bu çir çağıştırmaça ciñel ütsä, xäyerçe illärdä qızamıqtan yıl sayın meñlägän bala ülä.
Küptän tügel Bötendönya Sälämätlek Saqlaw oyışması dönyada iñ küp ülemnärgä säbäp bulğan oçraqlar isemlegen bäyän itte. Baqsañ, ul nindi dä bulsa awıru tügel, ä törle qazalar ikän. Äytik, yıl sayın yul qazalarında 1.3 million keşe xäläk bula, 800 meñe üzenä qul sala, tağın yartı millionı yaqtı dönyadan ber-bersenä köç qullanu näticäsendä kitä, 300 meñe ağulanıp ülä. Qorallı bäreleşlärdä häm törle yañğınnarda ülüçelär sanı, şulay uq yılına 300 meñ tiräse. Genevada açılğan cıyın şuşı oçraqlarnı da sälämätlekkä yanaw rätenä kertep tikşerergä cıyına.
Bötendönya Sälämätlek Saqlaw oyışmasınıñ yaña citäkçese saylanaçaq. Norvegiäle Gro Harlem Brundland kitergä qarar itkännän soñ bu urınğa Koreadan Joni Wook Lee täqdim itelde.
Ali Gilmi, Praga
Audio
Christine McNab süzlärençä, alar bu mäsälägä kiñräk qararğa, SARS qına tügel, ä başqa şulay kinät kilep çığa torğan cirlär belän eş itü mäsäläsen tikşerergä cıyına.
Bıylğı cıyınnıñ ikençe töp mäsäläse – tämäke turında konvensiä. 3 yıl barğan tikşerülär näticäsendä Bötendönya Sälämätlek Saqlaw Oyışması şuşı yılnıñ fivralendä Tämäke turındağı kileşüneñ ölgesen äzerläde. Anda tämäkeneñ sälämätlekkä zur zıyan kiterüwe, anıñ qullanu dairäsen kimetü, citeşterüne kontrol astına alu kiräklege turında äytelä. Cıyınğa kilgän delegatlar şuşı ölgene raslarğa tieş bulaçaq. Äytkändäy, Quşma Ştatlar bu kileşügä qarşı ide. Ämmä kiçä Amerikanıñ Sälämätlek Saqlaw ministrı Tommy Thompson kileşüne xuplayaçağın belderde. Süz Tämäkegä qarşı xalıqara qanun buldıru turında barmıy. Läkin, şuşı konvensiä nigezendä här däwlät üz qanunın tözi alaçaq. Christine McNab süzlärençä, bu ğayät möxim mäsälä, ägär berär närsä eşlänmäsä, 2020 yılğa tämäkedän ülüçelär sanı yılına 10 million täşqil itäçäk:
Audio
Bötendönya Sälämätlek Saqlaw cıyını şulay uq, qayber ğädäti, läkin äle dä ülemnär kiterä torğan awırularnı tikşeräçäk. Şularnıñ berse – qızamıq. Alğa kitkän könbatışta bu çir çağıştırmaça ciñel ütsä, xäyerçe illärdä qızamıqtan yıl sayın meñlägän bala ülä.
Küptän tügel Bötendönya Sälämätlek Saqlaw oyışması dönyada iñ küp ülemnärgä säbäp bulğan oçraqlar isemlegen bäyän itte. Baqsañ, ul nindi dä bulsa awıru tügel, ä törle qazalar ikän. Äytik, yıl sayın yul qazalarında 1.3 million keşe xäläk bula, 800 meñe üzenä qul sala, tağın yartı millionı yaqtı dönyadan ber-bersenä köç qullanu näticäsendä kitä, 300 meñe ağulanıp ülä. Qorallı bäreleşlärdä häm törle yañğınnarda ülüçelär sanı, şulay uq yılına 300 meñ tiräse. Genevada açılğan cıyın şuşı oçraqlarnı da sälämätlekkä yanaw rätenä kertep tikşerergä cıyına.
Bötendönya Sälämätlek Saqlaw oyışmasınıñ yaña citäkçese saylanaçaq. Norvegiäle Gro Harlem Brundland kitergä qarar itkännän soñ bu urınğa Koreadan Joni Wook Lee täqdim itelde.
Ali Gilmi, Praga