Dönyada keşe xoquqları torışıın küzätep baruçı Quşma Ştatlarda urnaşqan bäysez Freedom House oyışması üzeneñ xisabın Keşe xoquqları deklaratsiäsenä tayanıp, küp sanlı parametrlarnı iskä alıp äzerli. Näticädä illär 3 törkemgä bülenä: irekle, yarım-irekle häm ireksez. Soñğı xisapta "ireklelär" törkemenä 88 il kertelgän, yağni dönyanıñ 46 prostentı. 10 yıl elek bu san 38, ä 20 yıl elek 32 protsent bulğan. Yağni, irekle illär sanı yıldan yıl arta bara. Menä şunı küzdä totıp, Freedom House wäkile Michael Goldfarb, Azatlıqqa birgän äñgämäsendä bolay dide:
Audio (Michael Goldfarb)
"Terrorğa qarşı köräş sıltawı belän qayber illärdä irekne qısu ğämälläre küzätelsä dä, bar dönyanı alıp qarağanda, ireklek arta bara. Bu - 30 yıl däwam itkän täräqqiätneñ däwamı bulıp tora. "
Freedom House xisabında äytelgänçä, 2003 yılda demokratiä ölkäsendä alğa kiteş 25 ildä küzälegän, ä menä 13 ildä, kiresençä, artqa kiteş. İrekle illär rätenä kerelgän illär arasında Argentinanı iskä alırğa kiräk. Ä menä "artqa tägäräwçelär" arasında elekke sovet respublikarı da bar. Uzğan közdä prezident saylawları ğädelsez dip tabılğan Äzerbaycan ireksezlär rätenä kertelgän. Gruziä belän Ärmänstanda ütkän saylawlar da demokratik dip tabılmağan.
Rusiägä kilgändä, ul üzeneñ "yarım-irekle" statusın älegä saqlap qala alğan. Ämmä, Michael Goldfarb süzlärençä, bäysez mäglümät çaraları häm eşquarlar cämğitenä barğan basım sürätendä Rusiä artqa taba tägäri:
Audio (Michael Goldfarb)
"Rusiädä Prezident Putinnıñ avtoritar adımnarı turında äytep bula. Mäglümät çaralarına kertelgän çikläwlär genä dä, ildä irekleklär qısıluğa, demokartik täräqqiätneñ tuqtaluına kiterde."
Rusiädä dikäberneñ 7-sendä ütkän Duma saylawları da demokartik saylawlar isemlegenä kerä almağan. Rusiä üze älegä "yarım-irekle" dip atalğan, ä menä Çeçnya respublikası - Äfğanstan, Tönyaq Korea, Süriä, Säğüd Ğäräpstanı, Livia, Sudan, Törkmänstan kebek illär belän bertättän "ireksezlär" arasında. Goldfarb süzlärençä, Törkmänstan ğına tügel, ä ğömümän, bar Üzäk Aziädä artqa çigenü bara. Üzbäkstanda, terrorğa qarşı köräş digän sıltaw belän keşe xoquqları, irekleklär qısıla. Şul uq süzne Qırğızstan turında äytep bula. İreksez illärneñ zur öleşe möselman illäre, ämmä Freedom House fikerençä, monıñ säbäbe İslamda tügel. Demokratiä belän İslam arasında bernindi qarşılıq bulmawına xisapta aıyruça basım yasalğan. Freedom House wäkile Michael Goldfarb bu turıda Azatlıqqa bolay dide:
Audio (Michael Goldfarb)
"Eş bit İslamnıñ demokratiä belän turı kilmäwendä tügel. Eş başqada: küp kenä möselman illäre, bigräk ğäräp illärendä säyäsi avtokratia, açıqtan-açıq repressiä xökem sörä."
Läkin monıñ säbäbe İslamda tügel di Goldfarb, çönki dönyadağı möselmannarnıñ yartısı diärlek demokratiä şartlarında yäşi, Törkiä, İndoneziä kebek illär bar. Şulay uq, demokratiä fäqät bay illärgä xas digän qaraş ta döres tügel. Freedom House oyışmasınıñ yıllıq xisabınnan kürengänçä, küp kenä xäyerçe häm öçençe dönya illäre dip sanalğan illärdä säyäsi xoquqlar häm ireklekär ölkäsendä uzıp baruçı 2003 yılda şaqtıy täräqqiät küzätelgän.
Ali Gilmi, Praga
Audio (Michael Goldfarb)
"Terrorğa qarşı köräş sıltawı belän qayber illärdä irekne qısu ğämälläre küzätelsä dä, bar dönyanı alıp qarağanda, ireklek arta bara. Bu - 30 yıl däwam itkän täräqqiätneñ däwamı bulıp tora. "
Freedom House xisabında äytelgänçä, 2003 yılda demokratiä ölkäsendä alğa kiteş 25 ildä küzälegän, ä menä 13 ildä, kiresençä, artqa kiteş. İrekle illär rätenä kerelgän illär arasında Argentinanı iskä alırğa kiräk. Ä menä "artqa tägäräwçelär" arasında elekke sovet respublikarı da bar. Uzğan közdä prezident saylawları ğädelsez dip tabılğan Äzerbaycan ireksezlär rätenä kertelgän. Gruziä belän Ärmänstanda ütkän saylawlar da demokratik dip tabılmağan.
Rusiägä kilgändä, ul üzeneñ "yarım-irekle" statusın älegä saqlap qala alğan. Ämmä, Michael Goldfarb süzlärençä, bäysez mäglümät çaraları häm eşquarlar cämğitenä barğan basım sürätendä Rusiä artqa taba tägäri:
Audio (Michael Goldfarb)
"Rusiädä Prezident Putinnıñ avtoritar adımnarı turında äytep bula. Mäglümät çaralarına kertelgän çikläwlär genä dä, ildä irekleklär qısıluğa, demokartik täräqqiätneñ tuqtaluına kiterde."
Rusiädä dikäberneñ 7-sendä ütkän Duma saylawları da demokartik saylawlar isemlegenä kerä almağan. Rusiä üze älegä "yarım-irekle" dip atalğan, ä menä Çeçnya respublikası - Äfğanstan, Tönyaq Korea, Süriä, Säğüd Ğäräpstanı, Livia, Sudan, Törkmänstan kebek illär belän bertättän "ireksezlär" arasında. Goldfarb süzlärençä, Törkmänstan ğına tügel, ä ğömümän, bar Üzäk Aziädä artqa çigenü bara. Üzbäkstanda, terrorğa qarşı köräş digän sıltaw belän keşe xoquqları, irekleklär qısıla. Şul uq süzne Qırğızstan turında äytep bula. İreksez illärneñ zur öleşe möselman illäre, ämmä Freedom House fikerençä, monıñ säbäbe İslamda tügel. Demokratiä belän İslam arasında bernindi qarşılıq bulmawına xisapta aıyruça basım yasalğan. Freedom House wäkile Michael Goldfarb bu turıda Azatlıqqa bolay dide:
Audio (Michael Goldfarb)
"Eş bit İslamnıñ demokratiä belän turı kilmäwendä tügel. Eş başqada: küp kenä möselman illäre, bigräk ğäräp illärendä säyäsi avtokratia, açıqtan-açıq repressiä xökem sörä."
Läkin monıñ säbäbe İslamda tügel di Goldfarb, çönki dönyadağı möselmannarnıñ yartısı diärlek demokratiä şartlarında yäşi, Törkiä, İndoneziä kebek illär bar. Şulay uq, demokratiä fäqät bay illärgä xas digän qaraş ta döres tügel. Freedom House oyışmasınıñ yıllıq xisabınnan kürengänçä, küp kenä xäyerçe häm öçençe dönya illäre dip sanalğan illärdä säyäsi xoquqlar häm ireklekär ölkäsendä uzıp baruçı 2003 yılda şaqtıy täräqqiät küzätelgän.
Ali Gilmi, Praga