Bu könnärdä Tuqay iseme här taraftan yañğırap tordı.. Bolay tıştan qarap torğanda ğına ğadi ikän ul, ädäbiät häm mädäniät açışları. Här fiker häm şäxes artında tarix häm säyäsät bar. Xäzer inde Şüräle, Käcä belän Sarıq äkiäte, su anası, par at, kitmibez äsärlären añlawğa ireştek. Ä menä kisek başnı öyränep betep bulmıy äle. Döres, yäş tamaşaçılar teatrı bu satirik poemanı säxnägä quydı, ämma küpçelek Kirov rayonındağı tuqımaçılar klubına barıp citä almadı. Ber kütärelgändä şul qädär qatlawlı fantastik äsärne säxnäläşterü ciñel bulmağandır.
Uzğan ğasır başındağı Qazan tormışın menä şulay Qaban külenä batqan Kisek baş yärdämendä kürsätkän kebek, bügenge Qazannıñ bügenge eçke xikmätlären berär poemada kürsätsäñ ide. Äx, Qazan. Nilär genä yuq anda. Tuqaynıñ pıyala baş äsärendäge kebek keşe miendäge küreneşlär, Qazan yortlarındağı waqiğalar televizor ekrannarı aşa kürensä, ni bulır ide mikän. Beräw yaza - Qazanğa başqarma direktor itep Mäskäwdän yäş kenä bankir kitergännär ikän, dimäk aqça betkän di. İkençese gäzittä yaza, nindider ber bay deputat Qazan şähärenä yaña xucalar cibärep yata dip. Ä çınlıqnı berkem belmi. Qazannıñ yaña direktorı ayına 18 meñ täñkägä şuşı eşenä yallanğan. Ä üze uzğan yılda räsmi räweştä genä dä 50 million sum aqça yünältkän. Dimäk ul Qazanğa aqça eşlärgä kilmägän, çönki Qazannıñ qaznası buş. Qaya kitkän soñ ul aqça. Härxäldä Yıraq könçığışqa tügel.
İnde 1000 yıllıq ta ütte, İsxakov ta kitte, bersennän – berse buldıqlı yegetlär Qazannı österilär. Äyterseñ kisek başnı Qaban küle töbennän österäp çığaralar. Ämma Tinçurin teatrı belän universitet yalğawçı Galaktionov uramındağı çoqırlar tiränäyä genä bara. Sotsializm zamanınnan isän qalğan sikältälär alar haman üz urınında. Uzğan yılda Peçän bazarı mäçete yanındağı mädräsä binasın eşquarlar satıp alğan digän şaw- şu çıqqan ide. 1000 yıllıq waqıtında şul bäxäsle häm cimerek mädräsä binanı matur qoyma belän yapqan idelär. Xäzer inde qoyma sütelde, tarixi urınnnıñ xucası kem, satılğanmı ul, yuqmı mäğlüm tügel. Ä şul mäçet urnaşqan Kirov rayonı xäzer inde Mäskäwski isemen yörtä, ämma ul da elekkeçä tirän çoqır-çaqırlardan ğına tora. Yuri Lujkov bäyrämgä kilgäç, anı tözekländerergä wäğdä itkän dilär, xäzergä barmaq selketüçe dä yuq. Ä bit Mäskäwdä Tatar uramı, Yaña Tatar tıqrığı, Balçıq digän uramnar tip-tigez, yortları tözek. Arba atı digän uram bigräk tä matur. Şul Arbatnı tözegändä tatarlar qatnaşqan bit inde. Ä Mäskäwskigä mäskäwlelärneñ ise kitmäde. Totsa mäskäwlär yaqañ dip yazğan bit Ğ.Tuqay, şulay şul. Ä Mäskäwneñ üzeneñ yaqasınnan eläkterü ay-hay çiten ikän. Äx, xäzer bulsın ide ul Tuqay, taba ide bügenge Qazan aferistların niçek kürsätergä!Änä bit ul, niçek ğadi itep jurnalist mäqäläläre yaza belgän. Fälän mullanıñ malayı iptäşläre belän munçağa biklänep, sabın aşağan, dip xäbär itä. Bu xäbärne uqığaç, siskänep kitäseñ. Ällä çınnan da, sabın aşağannarmı. Nişläp munçada biklänälär, dip uylıysıñ. Ällä inde Gollandiädän qaytarılğan sır aşağannı kürep qalğanmı Tuqay?
Yarıy, çuqınıp kitsen dönyası. Bügenge Qaban töbendäge, Qazan tıqrıqlarındağı xikmätlärne kürsätergä ällä niçä Tuqay kiräk bulır ide.
Qazan yarlı tügel. Ul bigräk tä ruxi, mädäni yaqqa bay. Adım sayın yä şağir, yä yazuçı oçrıy. Härqaysına berär däräcäle büläk yäki medal' birsäñ, anı yasarğa timer citmäs ide.
Hiç arttırıp äytü tügel. Tuqaynıñ yubiley kiçäläre şundıy matur ütte, artistları, cırçıları, biyüçeläre şul qädär kileşterde, şaqlar qatasıñ! Wät bit, nindi bay ul Tatarstan ul şul qädär bay, xätta şuşı yubiley könnärendä Qazanda Ğ.Kamal isemendäge teatrnıñ säfärdä buluı sizelmäde. Çönki anıñ artistları härwaqıt küz aldında. Ä teatr härwaqıt milli zıyalılar belän tulı. Kamal teatrı Osetiägä “Qara çikmän” spektaklen kürsätergä kitsä, ataqlı Cır-biyu ansamble bu könnärdä Tömändä çığış yasap yörde. Qazanda qalğan artistlar da bäyräm çaraların kim-xur itmäde. Bik şäp itep bii torğan, zamança Qazan ansamble bar bit äle! Nu yaxşı bii Çulpan Zakirova häm anıñ icattaşları! Baqsañ, aları da Avstraliädä yörep Tuqay bäyrämen kürmi qalğannar. Uzğan atnada Adelaidada Saban-tuyında çığış yasağannar. Anda Şöhrät Wäli citäklägän Tatar cämğiäte, eşquar Röstäm Sadri Qazannan kilgän ansambl'ne Avstraliä tatarları belän oçraştıru öçen mömkinlek tapqannar. Mesken häm yarlı dip äytep qara sin tatarnı!İñ şäp icatçılar säfärgä kitkändä dä Qazanda talantlar tulıp yata.
Rimzil Wäli.
