Bu könnärdä Sverdlovski ölkäsendä tatar tele häm ädäbiätı uqıtuçıları konkursı bulıp uzdı. Bu çaranı Sverdlovski ölkä mäğärif ministrlığı qarşındağı mäğärif üsterü institutı oyıştırdı. Bäygedä ğomumıy belem birü häm tatar yäkşämbe mäktäplärennän unbiş uqıtuçı qatnaştı.
Tübän Sırğa rayonınıñ Şäkür awılında uzdırılğan bu çarağa rayon mäğärif bülege citäkçeläre, mäktäp direktorları çaqırılğan ide. Uqıtuçılar konkursınıñ barlıq çığımnarın Yekaterinburg şähärendä eşläp kilüçe Milli media-xolding kütärde.
İke kön buyı barğan bu konkursta här uqıtuçı Şäkür mäktäbe uquçılarına kürsätmä däres birde. Däreslär tatar tele häm ädäbiätı fäne buyınça ğına tügel, äxlaq, ädäp tärbiäläw, xalıq pedagogikası alımnarın qullanu ısulları, borınğı tarixnı öyränü, yäkşämbe mäktäbe metodları buyınçe tel öyränü kebek törlärgä bülende. Bu taraftan Tübän Sırğa rayonı Araqay awılı mäktäbennän tatar tele uqıtuçısı Säğidä xanım Ğafarowa därese küplärneñ küñelenä xuş kilde.
“Açıq sandıq” dip atalğan mondıy däreslärne Säğidä xanım üz mäktäbendä morfoloğiä bülegendä qullana ikän. Bu därestä borınğı milli kiemnär kürsätelä, törle kürkäm yolalar turında süz alıp barıla, tuğan töbäk tarixı, tuğan awıl tarixı öyränelä. Balalarğa ata-babadan qalğan borınğı miraslarıbız - milli kiem ürnäklären, kürkäm yolalarnı saqlap qalıp, buınnan-buınğa küçerergä öyrätü maqsat itep quyıla, dip söyläde Säğidä xanım. Jyüri konkurs näticälärenä yomğaq yasar aldınnan här uqıtuçı şulay üz däreslärenä bäyä birep aldı. Därestän tış eşlär buyınça iñ yaxşı eş dip Ärtä rayonı Ust-Mänçaj awılı mäktäbe başlanğıç sıynıflar uqıtuçısı Alsu xanım Ğabdulxaqowa uzdırğan “Ädäplelek dönyasına säyäxät” dip atalğan äxlaq-tärbiä säğäte tabıldı. Bäyge näticäläre buyınça iñ yaxşı dip tabılğan öç uqıtuçı mäğärif ministrlığınıñ Maqtaw qäğäzenä täqdim itelde. Şäkür mäktäbennän Asiä Ğilmänowa iñ yaxşı tatar uqıtuçısı isemen aldı häm töbäqära bäygelärdä Sverdlovski ölkäse wäkile bulırğa layıq dip tabıldı. Şulay uq jyüri äğzaları här uqıtuçınıñ eşe üzençälekle, iğtibarğa layıq dip taptılar. Alarnıñ eş şartları törleçä buluın isäpkä alğanda, çınlap ta şulay kilep çığa.
Äytik, Krasnoufim rayonı Yamanyılğa awılı mäktäbendä tatar tele däresläre atnağa ber genä säğät uqıtıla. Qızğanıç, unbiş tatar awılı bulğan bu rayonda tatar tele uqıtu bik aqsıy. Ğomumän, tatar telen uqıtqan mäktäplärdä dä bu yaqlarda telne saqlap qalu buyınça problemnar citärlek. Uqıtuçı Gölfiä Ğaynetdinowa söyläwençä, Yamanyılğa balaları ğäilädä dä, mäktäptä tänäfes waqıtlarında da rusça söyläşälär ikän. Atnağa ber genä säğät birelgän tatar tele däreslärendä genä tel öyrätü awır, di Gölfiä xanım.
Bez bu problem turında Yamanyılğa mäktäbe direktorı Yäzilä xanım Sabirowa belän äñgämä qorıp aldıq. Yäzilä Ğabbasovna bu xälne altmışınçı, citmeşençe yıllarda rus teleneñ ähämiäten kütärep, awıllarda tatar telen beterü waqıtınnan birle kilä dip sanıy. Çınlap ta, ul çaqlarda bu awıllarda totaş rus telendä aralaşu ğädätkä kergän. Bügenge kön äti-äniläre şul yıllarda tärbiälängän balalar bulğanlıqtan, ul cimeşlärne äle dä tatıybız di Yäzilä xanım. Anıñ äytüençä, mart ayında Qazanğa barıp uqıtuçılar qorıltayında qatnaşıp qaytu bik zur täesirler qaldırğan. Ministrlar, zur citäkçelärdän başlap, ğädi uqıtuçılarğa qädär üz telebezdä räxätlänep söyläşkännären kürep, soqlanıp qayttıq, üz tatar telebezneñ böyek Tatarstannıñ däwlät tele ikänen üz küzebez belän kürep, üz qolağıbız belän işetep qayttıq, anıñ öçen ğorurlanıp qayttıq, dide ul. Şunnan birle Yäzilä xanım awıl mäktäbendä tänäfes waqıtlarında balalar tatar telendä genä aralaşsınnar öçen eş alıp barabız, dide. Şulay uq mäktäp qarşında tatar tele tügäräge oyıştırılğan. Tügäräktä balalar tatar şağirläre icatın, tatarça cırlar öyränälär ikän.
Tatar awılları mäktäplärendä yıldan-yıl tatar telen uqıtu säğätläre kimü tendensiäse oçrıy. İnde ğäilädä, uramda tatarça aralaşu bulmasa, telebezne niçek saqlap qalırğa? Şundıy borçu belän Krasnoufimnıñ kürşesendä urnaşqan Ärtä rayonı uqıtuçılarına möräcägät ittek.
Bäxetkä qarşı, bu awıllarda tormış tatarça alıp barıla, balalarnıñ tele ana telendä açıla, mäktäplärdäge çaralar tatar telendä uzdırıla ikän. Şöker, tatar balaları üsterüçe tatar awıllarıbız saqlanğan.
Konkursta qatnaşuçılarnı sälamläp çığış yasağanda, Milli media-xoldingnı ğämälgä quyuçı igelekle tatar yegetläreneñ berse Rinat Sadriev, tatar uqıtuçısınıñ fidaqär xezmäten bäyäläp betergesez zur batırlıq häm millätebezne saqlap qalu eşendä iñ töp köç dip atadı.
Konkursta qatnaşuçı här uqıtuçığa qıymmätle büläklär tapşırıldı. Uqıtuçılar konkursnı oyıştıruçı Sverdlovski ölkä mäğärif üsterü institutı metodistı Zäytünä Şäymöxämmätowağa häm oyıştıru eşlärendä yärdäm qulın suzuçı Milli media-xolding citäkçelärenä olı räxmätlär belderdelär.
Fäwiä Safiullina, Yekaterinburg
Tübän Sırğa rayonınıñ Şäkür awılında uzdırılğan bu çarağa rayon mäğärif bülege citäkçeläre, mäktäp direktorları çaqırılğan ide. Uqıtuçılar konkursınıñ barlıq çığımnarın Yekaterinburg şähärendä eşläp kilüçe Milli media-xolding kütärde.
İke kön buyı barğan bu konkursta här uqıtuçı Şäkür mäktäbe uquçılarına kürsätmä däres birde. Däreslär tatar tele häm ädäbiätı fäne buyınça ğına tügel, äxlaq, ädäp tärbiäläw, xalıq pedagogikası alımnarın qullanu ısulları, borınğı tarixnı öyränü, yäkşämbe mäktäbe metodları buyınçe tel öyränü kebek törlärgä bülende. Bu taraftan Tübän Sırğa rayonı Araqay awılı mäktäbennän tatar tele uqıtuçısı Säğidä xanım Ğafarowa därese küplärneñ küñelenä xuş kilde.
“Açıq sandıq” dip atalğan mondıy däreslärne Säğidä xanım üz mäktäbendä morfoloğiä bülegendä qullana ikän. Bu därestä borınğı milli kiemnär kürsätelä, törle kürkäm yolalar turında süz alıp barıla, tuğan töbäk tarixı, tuğan awıl tarixı öyränelä. Balalarğa ata-babadan qalğan borınğı miraslarıbız - milli kiem ürnäklären, kürkäm yolalarnı saqlap qalıp, buınnan-buınğa küçerergä öyrätü maqsat itep quyıla, dip söyläde Säğidä xanım. Jyüri konkurs näticälärenä yomğaq yasar aldınnan här uqıtuçı şulay üz däreslärenä bäyä birep aldı. Därestän tış eşlär buyınça iñ yaxşı eş dip Ärtä rayonı Ust-Mänçaj awılı mäktäbe başlanğıç sıynıflar uqıtuçısı Alsu xanım Ğabdulxaqowa uzdırğan “Ädäplelek dönyasına säyäxät” dip atalğan äxlaq-tärbiä säğäte tabıldı. Bäyge näticäläre buyınça iñ yaxşı dip tabılğan öç uqıtuçı mäğärif ministrlığınıñ Maqtaw qäğäzenä täqdim itelde. Şäkür mäktäbennän Asiä Ğilmänowa iñ yaxşı tatar uqıtuçısı isemen aldı häm töbäqära bäygelärdä Sverdlovski ölkäse wäkile bulırğa layıq dip tabıldı. Şulay uq jyüri äğzaları här uqıtuçınıñ eşe üzençälekle, iğtibarğa layıq dip taptılar. Alarnıñ eş şartları törleçä buluın isäpkä alğanda, çınlap ta şulay kilep çığa.
Äytik, Krasnoufim rayonı Yamanyılğa awılı mäktäbendä tatar tele däresläre atnağa ber genä säğät uqıtıla. Qızğanıç, unbiş tatar awılı bulğan bu rayonda tatar tele uqıtu bik aqsıy. Ğomumän, tatar telen uqıtqan mäktäplärdä dä bu yaqlarda telne saqlap qalu buyınça problemnar citärlek. Uqıtuçı Gölfiä Ğaynetdinowa söyläwençä, Yamanyılğa balaları ğäilädä dä, mäktäptä tänäfes waqıtlarında da rusça söyläşälär ikän. Atnağa ber genä säğät birelgän tatar tele däreslärendä genä tel öyrätü awır, di Gölfiä xanım.
Bez bu problem turında Yamanyılğa mäktäbe direktorı Yäzilä xanım Sabirowa belän äñgämä qorıp aldıq. Yäzilä Ğabbasovna bu xälne altmışınçı, citmeşençe yıllarda rus teleneñ ähämiäten kütärep, awıllarda tatar telen beterü waqıtınnan birle kilä dip sanıy. Çınlap ta, ul çaqlarda bu awıllarda totaş rus telendä aralaşu ğädätkä kergän. Bügenge kön äti-äniläre şul yıllarda tärbiälängän balalar bulğanlıqtan, ul cimeşlärne äle dä tatıybız di Yäzilä xanım. Anıñ äytüençä, mart ayında Qazanğa barıp uqıtuçılar qorıltayında qatnaşıp qaytu bik zur täesirler qaldırğan. Ministrlar, zur citäkçelärdän başlap, ğädi uqıtuçılarğa qädär üz telebezdä räxätlänep söyläşkännären kürep, soqlanıp qayttıq, üz tatar telebezneñ böyek Tatarstannıñ däwlät tele ikänen üz küzebez belän kürep, üz qolağıbız belän işetep qayttıq, anıñ öçen ğorurlanıp qayttıq, dide ul. Şunnan birle Yäzilä xanım awıl mäktäbendä tänäfes waqıtlarında balalar tatar telendä genä aralaşsınnar öçen eş alıp barabız, dide. Şulay uq mäktäp qarşında tatar tele tügäräge oyıştırılğan. Tügäräktä balalar tatar şağirläre icatın, tatarça cırlar öyränälär ikän.
Tatar awılları mäktäplärendä yıldan-yıl tatar telen uqıtu säğätläre kimü tendensiäse oçrıy. İnde ğäilädä, uramda tatarça aralaşu bulmasa, telebezne niçek saqlap qalırğa? Şundıy borçu belän Krasnoufimnıñ kürşesendä urnaşqan Ärtä rayonı uqıtuçılarına möräcägät ittek.
Bäxetkä qarşı, bu awıllarda tormış tatarça alıp barıla, balalarnıñ tele ana telendä açıla, mäktäplärdäge çaralar tatar telendä uzdırıla ikän. Şöker, tatar balaları üsterüçe tatar awıllarıbız saqlanğan.
Konkursta qatnaşuçılarnı sälamläp çığış yasağanda, Milli media-xoldingnı ğämälgä quyuçı igelekle tatar yegetläreneñ berse Rinat Sadriev, tatar uqıtuçısınıñ fidaqär xezmäten bäyäläp betergesez zur batırlıq häm millätebezne saqlap qalu eşendä iñ töp köç dip atadı.
Konkursta qatnaşuçı här uqıtuçığa qıymmätle büläklär tapşırıldı. Uqıtuçılar konkursnı oyıştıruçı Sverdlovski ölkä mäğärif üsterü institutı metodistı Zäytünä Şäymöxämmätowağa häm oyıştıru eşlärendä yärdäm qulın suzuçı Milli media-xolding citäkçelärenä olı räxmätlär belderdelär.
Fäwiä Safiullina, Yekaterinburg