Quşma Ştatlar prezidentı George Bush ilneñ Kongressına 2008-nçe yılnıñ büdjet ölgesen yulladı, Amerikada finans yılı üktäbrneñ 1-endä ük başlana. İğtibarnı bu yulı şul cälep itä - ölgedä küp kenä ölkälärdä çığımnarnı qısqartu qaralsa da, saqlanuğa aqça birüne prezident Bush arttırunı täqdim itä. Bu Ğiraq häm Äfğänstandağı xärbi ğämällär öçen dä çığımnarnı arttırunı küz aldında tota.
Düşämbedä Kongressqa cibärelgän büdjet ölgesendä Quşma Ştatlarnıñ saqlanu çığımnarın kiläse finans yılda tağın 11 protsentqa arttıru qaralğan. Moñardan tış prezident Bush anda Ğiraq wä Äfğänstandağı xärbi operatsiälär öçen östämä 142 milliard dollar sorıy. Şulay itep, Quşma Ştatlarnıñ xärbi çığımnarı tulayım alğanda 625 millard dollarğa çığaçaq.
Prezident Bush öçen bu tabiği xäl, anıñ süzlärenä qarağanda, berençe urında torğan östenlek - ul ilneñ iminlegen tä''min itü:
"Bezneñ burıç - amerikan xalqın saqlaw. Häm bezneñ burıç şulay uq, ğäskärlärebezgä, alarnıñ eşen yaxşı itep başqaru öçen barın da birü. Häm älbättä, bezneñ däwlät parkları, mäğärif häm sälämätlek saqlaw kebek tä östenleklärebez bar", di prezident Bush, xärbi çığımnarnıñ artuın aqlap.
Bu aqçalarnıñ närsälärgä kitüe qaralğan soñ? Büdjet äle raslanmağan, ämma plannar şundıy - 10 milliard dollarğa yaqını Ğiraq häm Äfğänstannıñ üz qorallı köçlären äzerläwgä kitäçäk, Äfğänstanğa äle moñardan tış ber milliard dollar ildä äfyün citeşterügä qarşı çaralar kürügä bireläçäk, dip planlaştırıla. Kiläse 5 yıl eçendä Quşma Ştatlar üz qorallı köçlären tağın 92 meñ keşegä arttırırğa uylıy häm monıñ öçen 2008-neñ büdjetında 12 milliard dollar qarala. Moñardan tış, älbättä, yaña tör qorallar - xärbi oqıçlar, su astı köymäläre häm korablar citeşterü öçen dä aqça bülep birelä.
Bush täqdim itkän büdjetta xärbi genä tügel, sivil maqsatlarda da çığımnar qarala, älbättä. Bolarnıñ barısı öçen dä Aq Yort Kongresstan 2 trillion 900 milliard dollar sorıy.
Xäzer inde prezidentnıñ şuşı büdjet ölgesen Kongressta bik ozaqqa suzılaçaq tikşerülär, aña törle östämälär kertü kötä. Bıyılğı üzençälek şunda - Kongressta xäzer anıñ ike pulatında da Bushnıñ säyäsi köndäşläre, demokratrlar küpçelektä. Alarnıñ qayberläre inde prezidentnıñ büdjet täqdimnären finans yaqtan qarağanda zur cawapsızlıq dip bäyäläde.
"Prezident täqdimnäre, ägär dä alar xäzerge räweştä qabul itelsä, bezne böyek ber qıyadan burıç upqınına taşlayaçaq", dip isäpli Senatnıñ büdjet komitetın citäkläwçe demokrat Kent Conrad.
Moñardan tış demokratlar Aq Yort ölgesendä mäğärif, transport, sälämätlek saqlaw kebek möhim ölkälärgä iğtibar bik az birelä, dip isäpli.
Quşma Ştatlarnıñ kiläse yıl büdjetında 239 milliard dollarlıq defitsit qaralğan. Yäğni däwlät çığımnarı keremnärgä qarağanda näq menä şul summağa kübräk bulaçaq.
Kärim Kamal
Prezident Bush öçen bu tabiği xäl, anıñ süzlärenä qarağanda, berençe urında torğan östenlek - ul ilneñ iminlegen tä''min itü:
"Bezneñ burıç - amerikan xalqın saqlaw. Häm bezneñ burıç şulay uq, ğäskärlärebezgä, alarnıñ eşen yaxşı itep başqaru öçen barın da birü. Häm älbättä, bezneñ däwlät parkları, mäğärif häm sälämätlek saqlaw kebek tä östenleklärebez bar", di prezident Bush, xärbi çığımnarnıñ artuın aqlap.
Bu aqçalarnıñ närsälärgä kitüe qaralğan soñ? Büdjet äle raslanmağan, ämma plannar şundıy - 10 milliard dollarğa yaqını Ğiraq häm Äfğänstannıñ üz qorallı köçlären äzerläwgä kitäçäk, Äfğänstanğa äle moñardan tış ber milliard dollar ildä äfyün citeşterügä qarşı çaralar kürügä bireläçäk, dip planlaştırıla. Kiläse 5 yıl eçendä Quşma Ştatlar üz qorallı köçlären tağın 92 meñ keşegä arttırırğa uylıy häm monıñ öçen 2008-neñ büdjetında 12 milliard dollar qarala. Moñardan tış, älbättä, yaña tör qorallar - xärbi oqıçlar, su astı köymäläre häm korablar citeşterü öçen dä aqça bülep birelä.
Bush täqdim itkän büdjetta xärbi genä tügel, sivil maqsatlarda da çığımnar qarala, älbättä. Bolarnıñ barısı öçen dä Aq Yort Kongresstan 2 trillion 900 milliard dollar sorıy.
Xäzer inde prezidentnıñ şuşı büdjet ölgesen Kongressta bik ozaqqa suzılaçaq tikşerülär, aña törle östämälär kertü kötä. Bıyılğı üzençälek şunda - Kongressta xäzer anıñ ike pulatında da Bushnıñ säyäsi köndäşläre, demokratrlar küpçelektä. Alarnıñ qayberläre inde prezidentnıñ büdjet täqdimnären finans yaqtan qarağanda zur cawapsızlıq dip bäyäläde.
"Prezident täqdimnäre, ägär dä alar xäzerge räweştä qabul itelsä, bezne böyek ber qıyadan burıç upqınına taşlayaçaq", dip isäpli Senatnıñ büdjet komitetın citäkläwçe demokrat Kent Conrad.
Moñardan tış demokratlar Aq Yort ölgesendä mäğärif, transport, sälämätlek saqlaw kebek möhim ölkälärgä iğtibar bik az birelä, dip isäpli.
Quşma Ştatlarnıñ kiläse yıl büdjetında 239 milliard dollarlıq defitsit qaralğan. Yäğni däwlät çığımnarı keremnärgä qarağanda näq menä şul summağa kübräk bulaçaq.
Kärim Kamal