Yäkşämbe könne Qazanda İslam dine üseşe, tatar-möselman mäxällälären oyıştıru mömkinleläre, Rusiä töbäkläre mäktäplärenä Pravoslaw mädäniät nigezlären kertügä bäyle mäs'älälär qaraldı. Bötendönya tatar kongressı başqarma komitetı Din komissiäse utırışı bu yulı “Mäxälläneñ ütkäne, bügengese häm kiläçägenä” bağışlanğan ide. Anda möselman, tatar cämäğätçelege, ğalimnär, din eşlekleläre qatnaştı. Ayırım alğanda Rusiä möftilär şurası räise Rawil xäzrät Ğäynetdin, Rusiä möselmannarı Üzäk Diniä Näzaräte räise Tälğät Tacetdinnıñ urınbasarı - Çuaşstan möselmannarı Diniä Näzaräte räise Älbir xäzrät Krganov, Xantı-Mansi avtonomiäle okrugı, Mäskäw, Penza, Kirov yaqlarınnan wäkillär kilgän ide. Utırış törle fikerlärgä bay buldı. İnqilabqa qädär bulğan tatar-möselman mäxälläsen Rusiä külämendä oyıştırırğa mömkinme, ällä bu Tatarstan, xätta ayırım alğanda awıllar öçen genä turı kiläme digän mäs'älä aeruça qalqıp çıqtı. Bilgele utırışqa kilgän Tatarstan wäkilläre mäxällälär yunäleşen ber törle küzallasa, Rusiä töbäklärennän kilüçelär bötenläy ikençe qaraşta ide.
Tatar kongressınıñ Din komissiäse utırışı mäxällälärgä genä bağışlansa da, kütärelgän mäs'älälär bixisap buldı. Bu çaranıñ yäkşämbe yal könne uzuı ğına üz qazanıñda qaynawğa qaytıp qalır möğayın. Çönki jurnalistlar bik az ide.
Utırışta dulqınlanıp, xätta yarsıp söylägän çığışlar şaqtıy buldı. Fikerlär dä bik törle ide. Beräwlär mäxällälärne awıllarda ğına oyıştırıp bula dip beldersä, ikençeläre şähärlärdä dä mömkin dip misallar kiterde. Rusiä möftilär Şurası räise Rawil xäzrät Ğäynetdin isä Rusiä häm Tatarstandağı mäxällälär yunäleşe turında üz fikeren belderde:
Rusiädä ayırım tatar mäxälläsen tözü mömkin tügel, çönki başqa möselmannar da küp. Ä Tatarstanda monı eşläp bula.Rawil xäzrät Ğäynetdinnıñ Rusiä töbäklärendä ayırım tatar mäxälläse tügel, ä möselman mäxälläsen genä oyıştırıp bula digän fikerläre belän töbäklärdän kilgän başqa wäkilläre dä kileşte. Çuaşstan möselmannarı diniä Näzaräte räise Älbir xäzrät Krganov 70-80 yıllar İslam dinennän çitläşep torğannan soñ tiz genä mäxällälärne tözep bulmastır dip belderde. Bilgele ki, bügen xalıqnıñ küpçelege üzen möselman dip sanasa da, bu küplär öçen äle yola däräcäsendä genä dä bilgeläp uzıldı. Ä Şäriğät buyınça yäşäwçe möselmannar 3-4 protsent qına dip bilgeläp uzıldı.
Rusiä islam universitetı rektorı Rafiq Möxämmätşin: 1990нчы yıllardağı kebek dingä bulğan qaraş xäzer yuq. Yäşlärneñ kübese mondıy primitiv din kiräkmi dip çitläşä.
Ğalim Damir İsxakov kiresençä İslam dine üseştä dip belderde. Damir İsxakov:
Soñğı küreneşlärdän bilgele bulğança, din kiläçäktä üsärgä tieş. Bezgä isä anıñ turı kilä torğan yunäleşen saylarğa kiräk. Ayırım alğanda pravoslaw Rusiä qısalarında yäşägänne, Xänäfi mäzhäbennän bulğannı iskä alu zarur.Ğalim Damir İsxakov barlıq problema Tatarstannıñ bu ölkädä fälsäfäse bulmawda dip belderde. Ul tatarlarnıñ bu yunäleştä töreklärdän genä
tügel, ä äzerbäycan häm qazaqlardan da artta qala baruın äytte.
Cämäğät eşleklese Fäwziä Bäyrämova utırışta din ähellären ğayıpläp uzdı. Alarnı xalıq belän tügel, ä däwlät citäkçelärenä satılğannar dip belderde. Möselmannarğa barğan höcümnärneñ Tatarstanda ayıruça zur sanda buluın äytte häm bulaçaq mäxällälär berençe çiratta şunı qayğırtırğa tieş dide. Monnan tış ul ikonalar qaytarunı Tatarstanda xalıqnı ikençe tapqır çuqındıru bara dip belderde. Utırışta möselmannarnı cäberläw, nurçılar turında da fiker alışular buldı. Rawil xäzrät Ğäynetdin ayıruça Rusiä töbäkläre mäktäplärenä kertelgän Pravoslaw mädäniäte nigezläre turında borçılıp söyläde. Anıñ inde 74 töbäktä uqıtıluın belderde. Tatarstan ğalimnäre İslam mädäniäte nigezläre däreslegen äzerläsen ide, çönki imamnar metodistlar tügel dide Rawil xäzrät Ğäynetdin. Häm şulay uq kübräk bu mäs'älädä Rusiä massaküläm mäğlümat çaralarında çığış yasarğa çaqırdı ğalimnärne. Älegä bez barı Tatarstan Prezidentı fikerlärenä genä tayana alabız, ä ğalimnär bu xaqta däşmi dip üpkä belderde.
Landış Xarrasova