Bügen Kaliforniälelär ştat gubernatorı Gray Davisnı wazıyfasınnan töşerü häm anıñ urınına yaña gubernator saylaw öçen tawış birä. Bu saylawlarda barlığı 135 namzät qatnaşa. Davis äle ber yıl çaması elek kenä ikençe möddätkä, 4 yılğa gubernator itep saylanğan ide. Ämma anıñ demokratik partiäse äğzaları Davisnıñ möhim mäs''älälärdä kompromissqa baruı belän kileşmi. Fiker beleşü näticälärenä qarağanda, ägär dä Davis wazıyfasınnan töşerelsä anıñ urınına muskul qapçığı bularaq mäğlüm, kino yoldızı Arnold Schwarzenegger saylanırğa mömkin.
Soñğı waqıtta Davisnı gubernator wazıyfasınnan töşerergä teläwçelär beraz kimegän kebek bulsa da, küptän tügel genä ütkärelgän fiker beleşü küpçelekneñ anı almaştıru niätendä buluın kürsätä. Şul uq waqıtta populyar Schwarzenegger tarafdarlarınıñ da kimüe küzätelä. Monıñ töp säbäpläre - anı xatın qızlarnı censi ezärlekläwdä ğäyepläwlär häm moñarçı berqayda da basılmağan interviewda 28 yıl elek Adolf Hitlernıñ täwäkällegenä häm oratorlıq ostalığına soqlanu belderüe turındağı xäbärlär.
Bu turıdağı bäxäslär Kaliforniädäge saylawlarnıñ üzäk temasıa äwerelep, Davisnı almaştıruğa säbäp buluçı töp mäs''äläne, iqtisad häm finans problemaların külägädä qaldırdı.
Çönki Davis çorında kaliforniälelär elektr utına qıtlıq kiçerä başladı, annan soñ özleksez elektr utı öçen bäyälär kütärelde. Kompyüter iqtisadınıñ cimerelüe näticäsendä distälärçä meñ kaliforniäle eşsez qaldı. Näticädä salım cıyu kimep ştatnıñ büdjet defitsitı 38 milliard dollarğa citte. Saylaw aldı köräşendä bu mäs''älälär onıtılıp, Schwarzeneggerğa qarşı çığarılğan ğäyepläwlär tiräsendä süz qaynıy. Jurnalistlarnı da küpräk şuşı ğäyepläwlär qızıqsındıra. Atna axırında ul alarğa bolay dip cawap birde:
AUDİO: Min neçkäleklärgä kerep kitärgä telämim. Min barı tik sezgä şunı ğına äytä alam. Ni turında ğına yazmasınnar, natsilar mäs''äläsen, xatın qızlar mäs''äläsen, yäki minem eşne niçek alıp baruım mäs''äläsenme, yäki şundıy başqa berär mäs''äläneme kütärmäsennär, bolarnıñ barısı da min ciñep çığa almasın, Kaliforniä gubernatorı bula almasın öçen eşlänä.
Schwarzenegger ul interviewda Hitler turında närsä dä bulsa äytüemne xäterlämim di. Ul şulay uq xatıq-qızlarğa bäylänü turındağı qayber ğäyepläwlär yalğan dip belderde. Başqa oçraqlarğa kilgändä isä, ul xatın-qızlar belän beraz şayarğan buluı, ämma alarnı räncetüen añlamawı turında äytep cämäğätçelek aldında ğafu ütende.
Kino yoldızı bu mäs''älälärneñ ni öçen näq menä şuşı waqıtta kütärelüenä dä iğtibar yünältep, Davisnı xakimiättä qalu öçen yalğan kampaniäse oyıştıruda ğäyepläde.
Davis isä bü ğäyepläwlärgä üzeneñ qatnaşı buluın kire qağa. Ämma atna axırındağı çığışında ul bu ğäyeplärlärneñ qayberläre cinayät qılu turında dip üz köndäşeneñ abruyın töşerergä tırıştı:
AUDİO: Mäs''älä şuña qaytıp qala. Ğäyepläw beldergän älege 15 xatınnıñ häm alarnıñ ğailäläreneñ barısı da yalğan söylime? yäki Schwarzenegger döreslekne äytmime?
Bu bik citdi ğäyepläwlär. Ägär dä döres bulsa alar Schwarzeneggernıñ Kaliforniä gubernatorı bula aluı turında citdi sorawlar uyata dip näticä yasadı Davis.
Ämma säyäsi küzätüçelärne Schwarzeneggernıñ gubernator bula alu-almawınnan bigräk, saylap quyılğan räsmilärne wazıyfalarınnan töşerü saylawları ütkärü mömkinlege birüçe qanunnar kiräkme-yuqmı digän soraw borçıy. Uzğan ğasır başlarında ğämälgä kergän bu qanun moñarçı ällä ni qullanılmağan. Mondıy qanun başqa ştatlarda da bar. 1978-nçe yılda Ohayo ştatınıñ Klevelend şähäre merı bulğanda Dennis Kucinich şundıy saylawlarda wazıyfasın bik zur awırlıq belän genä saqlap qala alğan. Küzätüçelär bu qanun konstitutsiägä turı kilmi, alar fikerençä, konstitutsiä yazuçılar prezidentlar häm gubernatorlar parlamentta ipmeachment aşa ğına, anda da çinayät ğäyepläwläre nigezendä genä wazıyfalarınnan töşerelergä tieş dip isäplägän. Ä Davis isä bernindi cinayättä dä ğäyeplänmi.
Vircinia universitetındağı säyäsi analitik Larry Sabato äytüençä, prezidentlar häm gubernatorlarnı bolay da küp tikşerälär, bolar östenä alarnıñ wazıyfadan töşerü saylawları turında daimi borçıluı kiräkle närsä tügel.
Naif Aqmal, Praga.
Bu turıdağı bäxäslär Kaliforniädäge saylawlarnıñ üzäk temasıa äwerelep, Davisnı almaştıruğa säbäp buluçı töp mäs''äläne, iqtisad häm finans problemaların külägädä qaldırdı.
Çönki Davis çorında kaliforniälelär elektr utına qıtlıq kiçerä başladı, annan soñ özleksez elektr utı öçen bäyälär kütärelde. Kompyüter iqtisadınıñ cimerelüe näticäsendä distälärçä meñ kaliforniäle eşsez qaldı. Näticädä salım cıyu kimep ştatnıñ büdjet defitsitı 38 milliard dollarğa citte. Saylaw aldı köräşendä bu mäs''älälär onıtılıp, Schwarzeneggerğa qarşı çığarılğan ğäyepläwlär tiräsendä süz qaynıy. Jurnalistlarnı da küpräk şuşı ğäyepläwlär qızıqsındıra. Atna axırında ul alarğa bolay dip cawap birde:
AUDİO: Min neçkäleklärgä kerep kitärgä telämim. Min barı tik sezgä şunı ğına äytä alam. Ni turında ğına yazmasınnar, natsilar mäs''äläsen, xatın qızlar mäs''äläsen, yäki minem eşne niçek alıp baruım mäs''äläsenme, yäki şundıy başqa berär mäs''äläneme kütärmäsennär, bolarnıñ barısı da min ciñep çığa almasın, Kaliforniä gubernatorı bula almasın öçen eşlänä.
Schwarzenegger ul interviewda Hitler turında närsä dä bulsa äytüemne xäterlämim di. Ul şulay uq xatıq-qızlarğa bäylänü turındağı qayber ğäyepläwlär yalğan dip belderde. Başqa oçraqlarğa kilgändä isä, ul xatın-qızlar belän beraz şayarğan buluı, ämma alarnı räncetüen añlamawı turında äytep cämäğätçelek aldında ğafu ütende.
Kino yoldızı bu mäs''älälärneñ ni öçen näq menä şuşı waqıtta kütärelüenä dä iğtibar yünältep, Davisnı xakimiättä qalu öçen yalğan kampaniäse oyıştıruda ğäyepläde.
Davis isä bü ğäyepläwlärgä üzeneñ qatnaşı buluın kire qağa. Ämma atna axırındağı çığışında ul bu ğäyeplärlärneñ qayberläre cinayät qılu turında dip üz köndäşeneñ abruyın töşerergä tırıştı:
AUDİO: Mäs''älä şuña qaytıp qala. Ğäyepläw beldergän älege 15 xatınnıñ häm alarnıñ ğailäläreneñ barısı da yalğan söylime? yäki Schwarzenegger döreslekne äytmime?
Bu bik citdi ğäyepläwlär. Ägär dä döres bulsa alar Schwarzeneggernıñ Kaliforniä gubernatorı bula aluı turında citdi sorawlar uyata dip näticä yasadı Davis.
Ämma säyäsi küzätüçelärne Schwarzeneggernıñ gubernator bula alu-almawınnan bigräk, saylap quyılğan räsmilärne wazıyfalarınnan töşerü saylawları ütkärü mömkinlege birüçe qanunnar kiräkme-yuqmı digän soraw borçıy. Uzğan ğasır başlarında ğämälgä kergän bu qanun moñarçı ällä ni qullanılmağan. Mondıy qanun başqa ştatlarda da bar. 1978-nçe yılda Ohayo ştatınıñ Klevelend şähäre merı bulğanda Dennis Kucinich şundıy saylawlarda wazıyfasın bik zur awırlıq belän genä saqlap qala alğan. Küzätüçelär bu qanun konstitutsiägä turı kilmi, alar fikerençä, konstitutsiä yazuçılar prezidentlar häm gubernatorlar parlamentta ipmeachment aşa ğına, anda da çinayät ğäyepläwläre nigezendä genä wazıyfalarınnan töşerelergä tieş dip isäplägän. Ä Davis isä bernindi cinayättä dä ğäyeplänmi.
Vircinia universitetındağı säyäsi analitik Larry Sabato äytüençä, prezidentlar häm gubernatorlarnı bolay da küp tikşerälär, bolar östenä alarnıñ wazıyfadan töşerü saylawları turında daimi borçıluı kiräkle närsä tügel.
Naif Aqmal, Praga.