12 yıl elek bäysezlek iğlan itkän bu illärgä küçeş çorında yärdäm kürsätü öçen küp sanlı xalıqara oıyşmalar kilep eşli başladı. Şuşı eşçänlekneñ näticäse nindi soñ? Uzğan atna axırında Amerikanıñ Harvard universitetında şuşı mäsälägä bağışlanğan konferensiä ütte. Anda çığış yasağan belgeçlär fikerençä, xalıqara oyışmalarnıñ bu ölkädä uñışları, yomşaq itep äytkändä, maqtanırlıq tügel
Harvardta ütkän konferensiädä küp sanlı xalıqara abruylı oyışmalar qatnaştı, şul isäptän, Dönya Bankı, Berläşkän Millätlär, Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek oyışması. Sovet Berlege tarqalğannan soñ bu oyışmalar Üzäk Aziä häm Kavkaz illärenä kilep bu illärdä säyäsi häm iqtisadi üzgäreşlär başqaruda yärdäm kürsätä başlağan ide. Tik menä distä yıl ütkännän soñ da bu ölkädä ällä ni uñay üzgäreşlär kürenmi: xäyerçelek üsä bara, xakimiät qırıslana, millät-ara ızğışlar xäl itelmägän. Konferensiädä qatnaşuçılar şuşı wazğiätne tanırğa mäcbür buldı. Carnegie Endowment isemle oyışmanıñ Üzäk Aziä belgeçe Martha Brill Olcott, xalıqara oyışmalar bu töbäkkä yoğıntı yasaw forsatın ıçqındırdı, dip belderde:
Audio (Martha Brill Olcott)
"Bu illärgä iñ nıq tä''sir itep bulğan, bäysezlekneñ berençe 2-3 yılında Könbatış äzerleksez bulıp çıqtı. Häm bu axır näticädä çağıla."
Olcott süzlärençä, 12 yıl eçendä Üzäk Aziä xökümätläre çittän kilgän fikerlärgä qarşı torırğa öyrängän, häm xäzer niçek eş itergä kirägen üzläre belä, dip sanıy. Säbäplärneñ berse – törle oyışmalar bu illärgä qarata törle säyäsät alıp barğan, bigräktä keşe xoquqları ölkäsendä. Näticädä, bu respublika citäkçeläre reformalarğa xalıqara basım arqasında tügel, ä üz mänfägätennän çığıp bara. Bu töbäktä iqtisad ölkäsendä alğa kitkän dip Qazaxstan sanala. Berençe çiratta energiä çığanaqları arqasında. Ämmä anan kilgän keremne döres qullanu mäsäläsendä sorawlar küp. Qırğızstanda küpmeder däräcädä iqtisadi reformalar bara. Ämmä bazar qıtlığı, xäyerçelek, burıçlar äle dä kön tärtibendä. Tacıqstan belän Üzbäkstanda totrıqsızlıq saqlana, häm belgeçlär äytüençä, üzara xezmättäşlek citmäwdän integä. Üz eçenä biklängän avtoritar Törkmänstan turında äytäse dä yuq. Ğömümän, töbäk illäre arasında üz-ara xezmättäşlek buldırunı, belgeçlär iñ möxim närsä dip sanıy. Konferensiädä çığış yasağan Dönya Bankınıñ Üzbäkstandağı wäkile David Pearce fikerençä:
Audio (David Pearce)
"Xalıqara cämägätçelekneñ bu täbäktä ozaq möddätle planı bulırğa tieş. Ssu-energiä belän tä''min itü, narkotikka qarşı köräş, säwdä ölkäläsendä xezmättäşlek itü öçen, Yevropada şikelle, berär köçle töbäk-ara oyışma kiräk."
Xäyer, strategiä tözü ber närsä, tik anıñ belän mawığu tiskäre näticä dä birergä mömkin ikän. Michigan Universitetı professorı Gerard Libaridian Tawlı-Karabax misalın kiterde. Ul Ärmänstannıñ elekke prezidentı Levon Ter-Petrosiannıñ kiñäşçese bulıp tora. Anıñ süzlärençä, Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek oyışması ike qarşı tarafqa söyläşülär başlaw öçen ber digän nigez äzerlägän bulğan. Läkin strategiä belän mawığu, waqıt suzuğa kitergän:
Audio (Gerard Libaridian)
"Betmäs-tökänmäs söyläşülär-xisaplar taraflarnıñ nığuwına kiterde. Näticädä, 10 yıl elek küzätelmägän näfrät xislare qalqıp çıqtı, xäzer kire qaytıp kompromis tabu tağı da awıraydı."
Şulay itep, belgeçlär fikerençä, xalıqara oyışmalar elekke sovet illärendä distä yıl eşçänlege belän maqtana almıy. Berdän-ber uñay misal itep, alar Rusiä belän Amerikanıñ yaqınayuwın kiterä. Olcott süzläre belän äytkändä, 11 sintäber xällärennän soñ bu ike elekke köndäş Üzäk Aziädä sıyışa başlağan. Rusiä iqtisadi bäyläneşlären kiñäytäsä, Quşma Ştatlar iminlek yağın qayğırta.
Ali Gilmi, Praga
Audio (Martha Brill Olcott)
"Bu illärgä iñ nıq tä''sir itep bulğan, bäysezlekneñ berençe 2-3 yılında Könbatış äzerleksez bulıp çıqtı. Häm bu axır näticädä çağıla."
Olcott süzlärençä, 12 yıl eçendä Üzäk Aziä xökümätläre çittän kilgän fikerlärgä qarşı torırğa öyrängän, häm xäzer niçek eş itergä kirägen üzläre belä, dip sanıy. Säbäplärneñ berse – törle oyışmalar bu illärgä qarata törle säyäsät alıp barğan, bigräktä keşe xoquqları ölkäsendä. Näticädä, bu respublika citäkçeläre reformalarğa xalıqara basım arqasında tügel, ä üz mänfägätennän çığıp bara. Bu töbäktä iqtisad ölkäsendä alğa kitkän dip Qazaxstan sanala. Berençe çiratta energiä çığanaqları arqasında. Ämmä anan kilgän keremne döres qullanu mäsäläsendä sorawlar küp. Qırğızstanda küpmeder däräcädä iqtisadi reformalar bara. Ämmä bazar qıtlığı, xäyerçelek, burıçlar äle dä kön tärtibendä. Tacıqstan belän Üzbäkstanda totrıqsızlıq saqlana, häm belgeçlär äytüençä, üzara xezmättäşlek citmäwdän integä. Üz eçenä biklängän avtoritar Törkmänstan turında äytäse dä yuq. Ğömümän, töbäk illäre arasında üz-ara xezmättäşlek buldırunı, belgeçlär iñ möxim närsä dip sanıy. Konferensiädä çığış yasağan Dönya Bankınıñ Üzbäkstandağı wäkile David Pearce fikerençä:
Audio (David Pearce)
"Xalıqara cämägätçelekneñ bu täbäktä ozaq möddätle planı bulırğa tieş. Ssu-energiä belän tä''min itü, narkotikka qarşı köräş, säwdä ölkäläsendä xezmättäşlek itü öçen, Yevropada şikelle, berär köçle töbäk-ara oyışma kiräk."
Xäyer, strategiä tözü ber närsä, tik anıñ belän mawığu tiskäre näticä dä birergä mömkin ikän. Michigan Universitetı professorı Gerard Libaridian Tawlı-Karabax misalın kiterde. Ul Ärmänstannıñ elekke prezidentı Levon Ter-Petrosiannıñ kiñäşçese bulıp tora. Anıñ süzlärençä, Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek oyışması ike qarşı tarafqa söyläşülär başlaw öçen ber digän nigez äzerlägän bulğan. Läkin strategiä belän mawığu, waqıt suzuğa kitergän:
Audio (Gerard Libaridian)
"Betmäs-tökänmäs söyläşülär-xisaplar taraflarnıñ nığuwına kiterde. Näticädä, 10 yıl elek küzätelmägän näfrät xislare qalqıp çıqtı, xäzer kire qaytıp kompromis tabu tağı da awıraydı."
Şulay itep, belgeçlär fikerençä, xalıqara oyışmalar elekke sovet illärendä distä yıl eşçänlege belän maqtana almıy. Berdän-ber uñay misal itep, alar Rusiä belän Amerikanıñ yaqınayuwın kiterä. Olcott süzläre belän äytkändä, 11 sintäber xällärennän soñ bu ike elekke köndäş Üzäk Aziädä sıyışa başlağan. Rusiä iqtisadi bäyläneşlären kiñäytäsä, Quşma Ştatlar iminlek yağın qayğırta.
Ali Gilmi, Praga