Qazanda latinnı yaqlaw frontı oyışa

Tatarstannıñ räsmi citäkçeläre Rusiä Konstitutsion mäxkämäseneñ latin yazuına qaytunı xäl itä yazğan qararı belän rizalıq beldersälär dä, tatar cämäğätçelege riza tügel. Mäxkämä qararı bilgele bulğaç uq, Qazanda “Latin frontı”n oyıştıru eşläre başlandı. Qayber mäğlümat çaraları oyıştı dip beldersälär dä, älegä ul oyışıp qına kilä. Bu xaqta, “Azatlıq” radiosına oyıştıruçılarnıñ berse, elekkege Däwlät Duması deputatı Fändäs Safiullin belderde. Rusiä qanunı buyınça, ildä yäşäwçe xalıqlar barı tik kiril xäreflären genä qullana ala digän qanunnı Rusiä mäxkämäse dä raslağaç, “Latin frontı” nindi ğämällär belän tatarnı latinlı itmäkçe soñ?

Fändäs Safiullin iñ täwdä frontnıñ nindiräk oyışma bulırğa torğanın añlatıp ütte

Bu säyäsi oyışma tügel. Latinğa qaytu buyınça kem ber pozitsiä dä tora, oyışma şularnı berläşteräçäk. Tatar zıyalıları da, törle oyışmalar, yazuçılar, ğalimnär, uqıtuçılar- şular belän bergä oyışaçaq bu oyışma.

Fändäs äfände oyışmağa nigez bulıp torğan oyışmalarnı sanap çıqtı anısı. Ä älegä qädär ber fikergä kilep, inde ğämäldä latinnı qullana almağan oyışmalar, şäxeslär xäzer genä berläşä alırmı? Yarar, monısı möhim dä tügel, urtaq qayğı berläşterä dilär bit. Eş başqada. Tatarnı däwlätçelege bulıp ta, däwlät mömkinleklärennän başqa ğına latinlı itep bulırmı, nindi yullar belän? Fändäs äfändeneñ bu xaqta da fikeren tıñlap qarıyq äle.

Bezneñ maqsat, berkemnän röxsät sorap tormıyça latinğa küçä başlaw. Mäktäplärdä, näşriätlärdä häm başqa urınnarda. Däwlät orğannarında, Konstitutsion sud quşqança, anda äle kirillitsa yäşäp kilsen

Konstitutsion mäxkämä qararı äle kiñ cämäğätçelekkä barıp citmäsä dä, qızıqsınuçılar, qararnıñ köçsez yaqların da taba başladılar. Yäğni qararğa qarşı kilmiçä latin yazuın qullanu mömkinleklären tabu. Fändäs Safiullin şul xaqta söyli

Zakon, ğomumän, tatar telenä qağılmıy. Ul barı tik däwlät telenä genä, däwlät teleneñ sferasına ğına qağıla. Ä däwlät tele ul däwlät uçrejdenielärendä genä eşli. Ä däwlätneke bulmağan orğannarda, şulay uq, däwlätneke bulmağan matbuğatta da, latinnı kertügä qarşı bernindi qomaçawlıq bulırğa tieş tügel. Sudnıñ qararı alarğa qağılmıy. Annan soñ, Tatarstannan çittä yäşäwçe tatarlar bügennän ük latinğa küçä alalar. Alarğa bu zakon qağılmıy.

Yaña oyışıp kilüçe “Latin frontı”, latin yazuın astan kütärüdän tış , bu arada küpçelekne borçığan mä’sälägä- Strasburgtağı xalıqara sudqa möräcäğät itü belän şöğellänäçäkme soñ?

Älbättä, Strasburgka möräcäğät itärgä bezneñ niätebez bar. Älegä andıy köçebez yuq. Mäsälän, ul eş öçen xalıqara xoquq belgeçläre, tärcemäçelär kiräk. Menä şularnı tapqaç, inşalla, Strasburgtagı sudqa barıp citärbez dip uylıym.

Sez Qazanda bu könnärdä genä oyışa başlağan latin yazuın yaqlawçılar törkeme citäkçeläreneñ berse Fändäs Safiullinnı tıñladığız. Äle mäxkämä qararı bilgele bulğançı uq, internet çeltärendä Arıslan Möxämmätzakirov digän keşeneñ “Латиница должна прийти снизу” yäğni “Latin yazuı astan kerergä tieş” digän yazması taralğan ide. Däwlät nindi genä qarar çığarmasın häm pozitsiädä bulmasın, kiläçäk latinnıqı häm bez anı, ayırım keşelär, üzara qullanırğa bernärsä dä qomaçawlamıy. Latin xalıq arasına bügenge köndä kerä bara. Küpme texnika, internet, iñ ğadi käräzle telefonnar da latin yazuına köylängän digän fiker ütkärelä anda.

Räfis Cämdixan