Ber qarasañ äybät kenä yäşibez bit. Neft' bäyäse arta, anı satqan aqçalar ağılıp kerä. Rusiäneñ stabilizatsiä fondı digän aqça qapçığa şığrım tulğan. Qaya querğa belmiçä däwlät burıçların aldan tülärgä fatixa alu öçen diplomatlar ällä qaylarda süz quyırtalar. Kötmägändä şäfqät tutaşlarına 5 meñ, tabiplarğa östämä 10 meñ sum aqça tüläw täqdime belän Rusiä başlığı üze çıqtı. Döres, ul barlıq tutaşlarğa häm tabiplarğa tügel, ä uçastoklarda eşläwçelärgä genä tieşle ikän. Xalıq belän eşläwneñ sıyfatın arttıru öçen uylanğan närsä bu. Ansına da bit äle şaqtıy küp aqça kiräk, ä qalğan tabiplar häm şäfqät tutaşları, sawıt – gorşok kertep yörüçe sanitarlar, aşığıç yärdäm maşinasında eşläwçelärne färeştä dip äytep bulmıy. Alarnıñ da bit aşıysıları kilä, matur kienmiçä dä bulmıy. Menä şuña kürä bik küp tabiplar osta xirurglar, akademiklar uçastokta ğına eşläw öçen ğariza birä başlağannar. Xäzer inde uçastkovıy sestra bulu öçen ozın çirat suzılğan. Şulay bualağaç, ğadi balalar yortlını bäbäy tabarğa barğan analarnı kem xezmätländerer soñ, alar da bit üzläreneñ narasıyların nindider mal vraçları yärdämendä tabarğa telämilärder?
Yuq cirdän xikmät kilep çığa. Aqça da bar, partiälär dä citärlek, üzläre bersennän – berse döres partiälär, däwlät häm xalıq turında borçılıp özgälänälär. Televizorda Rusiädä töşerelgän fil'mnar ber – ber artlı kürsätelä. Şart – şart mıltıq atqan boyeviklar, mäxäbbät serialları kiç sayın çığıp tora. Bik tä eçeñ poşsa, säxnädän tossız mäzäk söyläwçe ağaylarnı, alarnıñ bildän asta yumorların tıñlap, kölüçe tamaşaçılarnı qarıysıñ, ber dä bulmasa ber yartı şeşä xämer häm qabımlıq alıp qaytırğa bula. İzgelekkä tartıluçılar mäçetlärgä häm çirkäwlärgä räxim itsen. Banklar häm oligarxlar ğäskär kebek tezelgännär, döres eşlärgä aqça biräbez dilär. Gäzit, radio – televidenie dä xakimiät häm xalıq mänfäğäten, döresne genä söylilär, däwlät dumasında şulay uq eşlekle häm patriotik ruxlı deputatlar utıra, döres itep aqça bülälär. Luqoyıl başlığı Alikperov döres yulda, aña orden birdelär, beraz ğına yalğış yuldan kitkän Xodorkovskiy Çıta ölkäseneñ 150 keşelek zur törmä kamerasında utırıp, üzeneñ 8 yıllıq srogın tutıra.
Ğäskär nığıy, yaña oçqıçlar, tanklar satıp alına, nigä borçılırğa? Nigä inde smutnoe vremya, yäğni bolğançıq waqıtnı iskä alırğa? 1612 yılda Mäskäw Kremlendä polyaklar idärä itä başlap, xakimiätlär yomşarğaç, Minin häm Pojarskiy sponsorlıq aqçaları cıyıp, ul supastatlarnı annan çığırlap cibärgännär. Patşasızlıy, xakimiätsezlek çorı tämamlanğan Romanovlar monarxiäse täxetkä menep utırğan. Ä nigä menä xäzer şul könne bäyräm itep, yañadan 1612 yıl xällären iskä töşerälär? Ällä min äytäm berär şik – şöbhä barmı, xalıqnı, bayın, yarlısın, urısın , tatarın, xristianın , möselmanın berläşterep bolğançıq çorğa noqta quyarğa.
Teläwneñ sädäben hiç añlap bulmıy. Menä şuña kürä bu mojgada keşelär eşkä barmıyça, yal itä, bäyräm itärgä ä teläk bar, östän dä şulay quşılğan. Quşılğaç inde rizıqlar eçemleklär quyasıñ da bäyräm itäseñ. Ä säbäben añlıysı inde inde, bäyräm itü tağın da qızığraq bulır ide. Citmäsä bu 4 noyäber könen uzğan yılnı Qazan izge anaqay köne bularaq bäyräm itä başladılar. Döres bu pravoslav dine bäyräme bulğan. Xristian bulmağannarğa menä şul çirkäwdägelärgä quşılıp, berläşergä kiräkter inde. Ä şulay da xaqlıq öçen bulsa da şundıy zur eşlär başqarıp, Rusiäne qotqarıp, xalıqnı tuplap, ilne saqlağanı öçen Kuz'ma Mininnı tatar keşese ikäne aldan uq äytergä ide. Yuq isä Rawil Gaynetdin televizordan äytä, ä bit däresleklelärdä Kuz'ma Mininnıñ Ankutdinov ikäne kertmägännär. Şul qädär ilne, Rusiäne Tübän Novgorodtağı ber tatar säwdägäre qotqarıp qalğan ikän, anı bit räsmi räweştä tanırğa kiräk.
Bolğançıq çorğa noqta quyu öçen tağın ber çara quyıla, ictimaği palata tözelä. Xäyerlegä bulsın, ansı da kiräkter. Xalıq isemennän il başlığına kiñäş birep , zakonnarğa möher suğışıp utırsınnar, ämma qalğan oyışmalar, firqälär, xäräkätlär eşsez häm wäkälätsez qalmas mikän. Ällä inde sunı bolğatuçılar häm smutnoe vremyane oyıştıruçılar şular mikän? Qısqası, eşlär cayğa salına barğan , däwlät häm xalıq köçäygän sayın cämğiättä qurqu artuın niçek añlarğa? Xakimiät vertikale xäzer tup – turı bağana sıman basıp torğanda cämäğätçelekne şawlatıp, bolğatıp bolğançıq çor belän köräşü ğadi baş belän genä añlarlıq närsä tügel. Bälki, bäyräm ütep kitkäç, tınıçlanğaç, baş tözätkäç, menä şuşı äkämätne añlap bulır. Ä xäzergä şomlı zaman yätmäläre täräzä pärdäläre bulıp, küz aldında elenep tora. Ä bit dönya, möğayın, matur häm kiñder bit inde ul. Ägär dä barısı da elekkeçä bulğan bulsa.
Rimzil Wäli