Tatar tele häm sanaq- kampiter inde berniçä yıl elek duslaşa başlağan ide. Ğäcäp ul kampiter. Ul telär belä. Yäğni, kampiterda yazar öçen tel saylap ala alasıñ. Ul yazar öçen xäreflär bulsınmı, kampiternıñ üzendäge böten yazularmı. Saylıy alasıñ bar äyberne älbättä. Tatar tele älegä qädär yuq ide. Kampiretnıñ eçendä. Xäyer, tatar tele yazmışı öçen borçılğan, sanaqnıñ ni närsä ikänen belgännär, tatar telen kampiterğa yaraqlaştırıp qaradılar. Törlese buldı. Xäzer dä törle tatarça eşläwçe kampiterlar bar. Tınğısız millät canlılar, üzara yarışa –yarışa kampiterda berniçä törle itep tatarça yazu mömkinlegen tudırdılar. Tatar gäzit-jurnalları, yäki tatar telen sanaqta qullanuçılar şuşı tatarlar üzläre yasağan tatarlaştıru belän eşli. Läkin, sanaq üze ingliz telendä qala birä. Yazalasıñ tatarça, uqıy da alası-. Ämma sanaqnıñ üze belän, andağı programmalar belän eşläw öçen beraz inglizçä dä belergä kiräk. Sovet çorında kampiternıñ k xärefendä belmägän zamanda, tatar yazuçıları maşinka belän yaza ide. Anda da tatar xärefläre yuq. Läkin alar Öfelärgä qadär maşinkalarnı cibärep tatar xärefläre quydırtalar ide. Kampiterlarğa da şulay. Ämma, böten keşe sanaq alğan sayın tatar xäreflären quydırtıp yörergä cay yuq bit. Äle ul östämä çığımnar da sorıy. Böten cirdä tatar xäreflären kampiterğa urnaştırıp toru çı da yuq.
Respublikada bu mä’sälä könnän –kön aktualläşä bardı. Käğäzdä genä bulsa da tatar tele däwlät tele bit. Çınbarlıqta tatar teleneñ qullanış dairäse ällä ni artmasa da, däwlät käğäz eşlären ike teldä tutırıp barırğa tieş. Kampitersız monda urıs äytmeşli nikak. Başıña töşkäç başmaqçı bulasıñ dilär. Menä şundıy problemnar kilep tuğaç, respublika xakimiäte Microsoft dip atalğan dönyaküläm şirkätkä möräcäğät itte. Ä bu şirkät legendağa äylängän ber nämärsä. Anıñ xucası dönyada iñ bay keşelärneñ berse. Mul'timilliarder. Ğadi itep äytkändä qotırğan bay inde. Baylığı şunnan kilä dilär, ul dönyada berençelärdän bulıp, monnan 31 yıl elek kampiter –sanaq programmaları uylap çığara başlağan. Bügenge kampiter texnologiäläre şuşı keşeneñ tırışlığı belän barlıqqa kilgän. Menä ul citäklägän şirkät Tatarstan xökümäte möräcäğät itkäç, kampiterlarnı tatarlaştırırğa riza buldı bıltır. Älbättä buşqa tügel. Summası bilgele bulmasa da, läkin añlap bula şaqtıy zur summalar. Şirkätneñ Rusiädäge wäkilläre ber yıl eçendä kampiterlarnı tatarlaştırırğa öyrängännär. Yäğni, kampiter tatarça söyläşä belä. Böten programmalar tatar telendä bulıp çığa. İnde menä alar eş näticäläre belän comğada Tatartstan premyerın Minnixanovnı tanıştırdılar. Tegese känäğät qalğan buğay. Windows XP dip atalğan bu lokal' programmanı 21 iyündä täqdim itäçäklär. Häm iñ qızığı şunda Tatarstanda häm Rusiädä satılaçaq Windows XP programmaları bulğan här kampiterda tatarça programmalar bulaçaq. Şulay itep, distä yıldan artıq problem bulıp kilgän kampiternı tatarça eşlärgä öyrätü probleması xäl itelde dip äytep bula. Läkin ber problema ikençesen tudıra. Ul tatarça programmalar belän eşläwçelär küp bulırmı? Tatar teleneñ köndälek tormışta qullanış dairäsen arttırunı tieşle däräcädä Tatarstan älegä buldıra almadı. Sovet zamanında kuxnyada ğına saqlanıp qalğan tatar tele bügen kuxnädan da çıqtı. Öylärdä, bigräktä şähärlärdä tatarlar urısça söyläşä, ä cämäğät urınnarında tatar telenä ixtıyac yuq. Respublika räsmiläre küzgä töten cibärep urısça uqıtıla torğan tatar gimnaziäläre belän maqtanalar. Ä uramnarda, däwlät orğannarında tatar tele yätim bala xälendä. Xalıqnı xokkey qaratıp ta, tup tipkänne qaratıp, xuşların alğanda, tatar tele barıber upkın aldında tora. Monı belgeçlär şulay dilär. Monnan tış, tatar teleneñ zamança texnologiälärgä yaraqlaştıru mäs’äläse haman da qala birä. Ul da bulsa, internetta tatar xärefläreneñ uqılışı, inetrenttağı tatar öleşeneñ üsmäwe, tatar internetınıñ domen dip atalağan üz öe bulmawı, inetnetta tatar telendä ezläw sisteması bulmaw. Sanıy kitsäñ, şaqtıyğa cıyıla. Bu mäs’älälärne xäl itär öçen dä respublika räsmiläreneñ añlawı ğına kiräk. Xokkeyğa da, at çabışına kitkän aqçalar belän çağıştırğanda, ul tiennär genä sorıy torğan ämäl. Bäklik, añlarlar da , xäl itärlär. Bersen xäl ittelär bit inde.
Räfis Cämdixan.
