Jurnalistlar bigräk tä Qazandağı tarixi binalar öçen borçıla. Qorıltay näticäläre belän çağıştırğan waqıtta, alar öçen bu binalarnıñ yazmışı kön qadağı bulıp tora. Qamal teatrı qarşındağı Tuqay yäşägän “Bolğar nomerları” bulğan qunaqxanäneñ yazmışı ni xäldä? Karl Fuks öe belän närsä bulaçaq? Bauman uramındağı “Qazan” qunaqxanäse tözekländerelerme? Häm başqalar, häm başqalar.
Qazan qunaqxanäsenä kilgändä, anıñ yazmışı bügen ayanıç xäldä. Bu binanıñ 2-3 investorı bar ide. Alarnıñ berse dä aldan quyılğan şartlarnı ütämäde. Ul bit federal' däräcädä ähämiätkä iä bina. Bälki anı qabat üz xälenä qaytaru mäs’äläse dä quyılırğa mömkin. Älegä yazmışı bilgele tügel, dide mädäniät ministrlığınıñ tarixi häm mädäni häykällärne küzätep toru idäräse başlığı Nesterenko. Anıñ äytüençä, Karl Fuks yäşägän öygä investorlar äzlänä, ä “Bolğar nomerları”na kilgändä isä, bu bina xäzer idärägä qaramıy. Şuña kürä yazmışı da bilgele tügel. Üz xälenä qaytaru kiräk bulğan tarixi häm mädäni häykällärneñ sanına kilgän waqıtta, qızğanıçqa qarşı bügenge köndä isemlektä bulğan tarixi häm mädäni binalarnıñ 90 protsentı restavratsiä taläp itä. Qazanda uzğan qorıltayda da Rusiä külämendäge näq menä mondıy binalarnı saqlap qalu turında zur bäxäslär, qızıq-qızıq fikerlär äytelgän. Täqdimnär rezolyutsiägä kertelgän. Bügenge köndä isä, bu dokument tärtipkä kiterelä. Annan soñ Rusiä xökümätenä häm töbäklärdäge xakimiätlärgä cibäreläçäk. Bu qorıltaynıñ töp teması da mädäni mirasqa iä binalarnı saqlaw oyışmalarınıñ urtaq tarmağın buldıru ide. 2008 yılnıñ berençe ğinwarınnan urınnarda näq şuşı eş belän şöğellänä torğan ayırım büleklär buldırılaçaq.
Jurnalistlarnı borçığan, bügen telgä alınğan häm telgä alınmağan här binanıñ yazmışı da ber yaqtan Rusiäneñ bu xaqtağı qanunnarına bäylänsä, ikençe yaqtan härberse dä ayırım ber iğtibar taläp itä. Bu binanıñ bügenge köndä kem qulına kilep elägüe dä Federal' däräcädäge mirasmı, ällä respublika däräcäsendägeme, ällä şäxsi qullarğa tapşırılamı zur ähämiätkä iä. Federal' qanun nigezendä 2004 yıldan birle tarixi häm mädäni ähämiätkä binalar xosusıylaştırıla başladı. Däwlätneñ barlıq mädäni mirasnı da saqlap, qarap torırğa xälennän kilmi. Aña qaralağan aqçası da citärlek tügel. Bu ölkädä üzara xezmättäşlek, aqça almıyça qullanuğa tapşıru, subsidiäneñ törle yulları qarala. Qazanda häm Alabuğada şäxsi qullarğa 60 lap bina tapşırılğan inde. Alar byudjetqa kübräk aqça alu öçen tügel, ä saqlap qalu öçen şulay eşlängän. İñ zur maqsat bu binalarnı saqlap qalu. Ägär dä bez alarnı saqlap qala alsaq, xosusıylaştıru aqlanaçaq, dide Kuz'mina. Respublikada xosusıylaştırılmıy torğan 400- läp bina bar. Aña xakimiätlär utırğan binalar, muzey, kitapxanälär häm başqa qorılmalar kerä.
Ni öçen bu zur çara näq Tatarstan başqalasında ütte soñ? Mädäniät ministrlığı wäkilläre äytüençä, Qazan başqa şähärlär belän çağıştırğanda üzeneñ uñay eşläre belän dä, citeşmägän yaqları belän dä ayırılıp tora häm meñ yıllıq tarixı bulu da ezsez tügel. Çirattağı qorıltay Vologda şähärendä uzaçaq. 2009 yıldağısın Yekaterinburda ütkärü turında da süzlär bulğan.
Nail Alan.
