Mäskäwneñ iñ tanılğan yuğarı uqu yortı milli matbuğatqa iğtibar birä başladı. Alar süze belän äytsäk etnik jurnalistikağa. Şuşı arada Mäskäw universitetında uzdırılğan “2003nçe yılda jurnalistika, yuğaltular häm tabışlar” dip atalğan fänni- ğämäli konferensiä tulı ber könen Mäskäwdä törle milli oyışmalar tarafınnan çığarıla torğan basmalarnı tikşerügä bağışladı. Konferensiä qısalarında ütkän ul tügäräk östäl “Başqala megopolisında milli jurnalistika” dip atalğan ide. . Biregä Mäskäwdä inde berniçä yıl daimi çığıp kilgän qırıqtan artıq milli gazetalarnıñ citäkçeläre dä çaqırıldı. Tügäräk östälne jurnalistika fakul’tetı dotsentı Rafel Ovsepyan alıp bardı. Ә inde bu tügäräk östälne şul Mäskäw Däwlät Universitetında eşläwçe millättäşebez Nadiä Wäli qızı Grona oyıştırğan ide. Nadiä xanım üze dä üzgärtep qorular başlanğaç Ğayaz İsxaqi traditsiälären däwam itep, “Süz” , soñraq “Yaña süz” gazetası da çığara başlağan ide. Läkin, qızğanıçqa qarşı, matdi yaqtan teläktäşlek belderüçe bulmağaç, bu gazetalar berniçä san belän tuqtalıp qaldı.
Mäskäwdä tatarlar öçen çığıp kilä torğan, “Tatarskie novosti,” “Watandaşlar”, “İslam minbäre” gazetaları, şulay uq küptän tügel genä barlıqqa kilgän “Tatarski mir” gazetası barlığın beläbez. Alardan başqa Mäskäwdä “Moskovskie karaçaevsı”, “Severnıye prostorı” , “Noev kovçeg”,”Yevreyskie novosti”,”Vestnik soyuza armyan Rossii”, “Adıği Xase”, “Rossiyskie koreysı”, çuwaşlarnıñ “Yenteşsem- Zemlyaki” , äzerbaycannarnıñ “Azeros” häm tağı küp kenä gazeta häm jurnallar çığıp kilä ikän. Tügäräk östäldä ul gazetalarnıñ şulay uq törle millätlär xaqında yaza torğan “Etnosfera” jurnalınıñ da redaktorları da qatnaştı. Gazeta- jurnallarnıñ redaktorları üzläreneñ problemaları xaqında söylädelär, uñışları belän urtaqlaştılar. Oçraşuda şulay uq, “Watandaşlar” gazetasında Musa Cälilgä bağışlap zur ğına mäqälä bastırğan professor Abdulxan Äxtämcan da çığış yasadı. Häm aña qädär çığış yasap, “Tatarski mir” (Tatar dönyası) gazetası xaqında söylägän, ul gazeta wäkile Karelinağa professor Äxtämcan süz uñayında , “Sezneñ gazetanıñ finans yaqtan qıtlıq kiçermäwen beläbez, tatar keşese gazetağızğa yaratıp qaramıy, gazetağız tatarlarnı üzençä ağartırğa tırışa, läkin bu kiräkle şöğil tügel” dip äytep kitte.
Çığış yasawçılar şulay uq milli gazetalar üz problemaların ğına kütärälär, başqa millätlär belän bäyläneşkä iğtibar itmilär dip, bu mäs’äläne etnik gazetalarnıñ yomşaq urını dip taptı. Xätta “Russkoe radio” jurnalistı Margarita Lange, sez üz qabırçıqlarığızğa biklängänsez,sezneñ ul gazetalar barlıqqa kilä, şul uq tizlek belän yuğala. Bälki alar ğomumän kiräk närsä tügelder dide. Sez üzegez xaqında ğına yazasız, annan soñ bezne skinxedlar qinıy dip qıçqırasız. Sezgä üz gazetalarığıznı çığarudan waz kiçep, rus gazetalarnı yazarğa waqıt dip belderde. Anıñ bu süzläre küplärne şaqqattırdı. Çönki şul uq Margarita Lenge ber yıl elek kenä etnik jurnalistlarnı cıyıp, “Media soyuz” dip atalğan jurnalistlar berlege dä oyıştırğan ide. Xätta berniçä cıyılış ta ütkärep aldı. Läkin anıñ Mäskäwdäge millätlär arasında problemalar yuq,barısı da al da göl dip kürsätkän oçraşuların jurnalistlar bik önämi başladılar. Anıñ süzlärennän soñ bu oyışma ğomumän, yäşäwdän dä tuqtarğa mömkin. Margarita Lange qızğanıçqa qarşı, üzenä soraw birgänne kötep tormıy, tügäräk östälne taşlap kitte. Anıñ bu çığışınnan soñ rus telle jurnalistlar da ğäcäplänülären belderdelär.
Bu tuğäräk östäl eşendä milli basmalarnıñ jurnalistları ğına tügel, Mäskäw xökümäteneñ xalıqara elemtälär departamentı başlığı Yuri Kaplun da çaqırılğan ide. Ul üzeneñ çığışında yıraq häm yaqın çit illärdä yäşäwçe rossiälelär belän bulğan bäyläneşlär xaqında bik birelep söyläde. Dönyanıñ 52 ilendä rus telendä gazetalar çığa, çit ildäge millättäşlär turında 13 kinofilm töşerelgän, çit illärdä 33 rus teatrı eşläp kilä, bez alarğa yärdäm itäbez, dide. Tatarlar da Rusiä keşeläre bit, çit ildäge tatarlarğa turında sez närsälär beläsez, sezneñ yärdäm nindi soñ? digän sorawğa ul. “Bez tatarlarğa da yärdäm itäbez, xätta Finländiädän tatarlar bezgä täcribäläre belän urtaqlaşır öçen häm bezdän praktik yärdäm alır öçen kilälär”, dip belderde. Läkin ul da, başqa sorawlarğa cawap birergä waqıt tapmıy, üz çığışınnan soñ kitep yuğaldı. Anıñ tatarlar turında äytkän bu süzlärenä ayırım açıqlıq kertergä kiräk bulaçaq.
Mäskäw universitetınıñ jurnalistika fakul’tetı ütkärgän bu tügäräk östäldä qatnaşuçı jurnalistlar bu oçraşu waqıtlı häm kiräkle dip taptılar. Nadiä Grona, etnik jurnalistikağa fänni qaraş bulırğa tieş, alarnıñ eşlären studentlar da öyränergä häm üzläreneñ diplom, dissertatsiä temaları itep alırğa tieş dip belderde. Bu oçraşuda Tatarstannıñ wäkälätle wäkillege xezmätkäre yazuçı Rawil Raxman da qatnaşqan ide. Anıñ fikerençä dä bu kiräkle oçraşu. Läkin tügäräk östäldä äytelgän süzlär tormışqa aşsın öçen eşlise eşlär küp. Tik bu oçraşu näticäle eş bulsın. Onıtılıp yuğalmasın ide.
Mäskäw, Azatlıq radiosı, Näzifä Kärimova
