Bu awıl 30 yıl buyı Suxoy Qarsun isemle urıs awılınıñ xezmätçese rolen başqarıp kilde. 1990 yılda ul, ayırılıp çığıp, möstäkyl tormışşç başlağan ide. Silsäwit särkätibe, soñınan 30 yıl buyı kitapxanäçe bulıp eşlägän Räysä xanım Şaqirowa äytüençä, qartlarnıñ töp yäşäyeş çığanağı – pensiä. Qartlar yaxşıraq ta yäşi äle. Yäşlärne eşsezlek buğazlıy. Räysä xanım biş bala üstergän, bişese dä yuğarı belemle. Qazanda yäşäwçe ulı häm Dimitroğradta yäşäwçe qızı – üz belgeçlekläre buyınça eşlilär: tabib-ğalim häm uqıtuçı. Qalğannarı qarawılçı, metall yabıştıruçı häm traktorçı. Häm alar da tuğan awıllarında yäşämilär, çönki eş yuk anda.
Elekke yıllarda awılda 1200 keşe yäşägän. Xäzer – 800гä yaqın. Haman da xalıq sanı kimügä yöz tota.
Şulay da xalıq ömeten özmi, awılnıñ kiläçägenä ışanıp yäşi. Häm bu ışanıçın ğamäl belän raslap kilä, çarasın ezli. Eş yuk, disäñ dä, niçek tä bulsa yäşärgä kiräk iç inde.
Töp käsep – mal totu. Öçär-dürtär sıyır totalar. Moña kolxoznıñ bulğan ciren eşkärtep betärgä säläte bulmaw da yärdäm itä. Küpyellıq ülänne küpme kiräk çabıp alırğa bula – terlek azığı citärlek. Terlek, nigezdä, it öçen totıla. Läkin terlekne tere kileş satalar: Tatarstan, Çuaşstannan kilep, satıp alalar, di. Cirle xalıq säwdädä mahirlığı belän maqtana almıy. Terlek totu – urtaq eş. Ä xatın-qız annan başqa, suğan üsterü belän mäşğul. Ä ir-at bura burap sata. Qısqası, telägän keşe cayın taba inde. Yılap utırunıñ mäğnäse yuk, änä borınğı babalırıbız, çuqındırudan qaçıp kitep, qarurmannarda berkemnän eş yäki yärdäm kötep utırmıyça, yaña tormış başlap cibärä torğan bulğannar bit, di Räysä xanım.
Awıl xalqı kolxoz citäkçese belän dä bik qanäğät. Kolxoz digäneneneñ üz quäte bik tıynaq bulsa da, anıñ räise, keşelekle möğamäläse arqasında, tanılğan abruyı belän uqmaştıru küzänäge rolen uynıy. Xalıq anıñ qıyınlıqlarğa tüzä almıyça eşen taşlawınnan da şürli: çönki başqa andıy ğadel keşe tabu qıyın, dilär.
Tağın ber quanıçlı küreneş: awılda dinebez tä'sire köçäya bara, eçkeçelek kimi, uramda tärtipsezlek oçraqları kürenmi. Monısı inde - elekke zootexnik, bügen imam-xatib wazifaların başqaruçı Nail xäzrät İdiätullov xezmäte. Tik Nail xäzrät qanäğät tügel: mäktäp direktorı Kotdus Nağin belän mäktäptä balalarğa dinebez nigezlären uqıtu buyınça urtaq tel taba almıylar. Din ähele monı mäğärif xezmätkäreneñ elekke sovetçıyl qaraşınnan häm, ğomumän, slujivıyylığı qanına nıq señgän buluınnan kürä. Ä mäktäp direktorı din äheleneñ pedagogik beleme yuklığı belän añlata. Menä şundıy yuk-bar qapma-qarşılıq.
Ä menä awılnıñ 30 yıl buyı çerep betkän urıs awılı Suxoy Qarsunğa xezmät itüe mäsäläsendä – fikerlär urtaq. İx, dilär, ägär dä bez elek-elektän üzebezgä üzebez xuca bulıp yäşägän bulsaq, eşkärtü sexları tözep quyğan bulır idek, bügen it-söt- maylarnı yuk bäyägä satıp cibärmäs idek.
Yuk şul. Xruşçev belän Suslownıñ millätlärne beterü säyäsäte bixisap tatar awıllarınıñ umırtqa söyagen sındırdı. Şöker äle: ul waqıttağı KPSSnıñ rayqomı sekretare Rinat Gäräyew yärdäme belän Noğay ile “başqa çığa” alğan. Xäzer Suxoy Qarsunda xällär tağın da möşkelräk. Awıl bötenläy tarqalu aldında.
Rinat Gäräyewne rayqom sekretare wazifalarınnan azat itüneñ säbäben şul Noğay ilenä ayırılıp çığarğa mömkinlek birüdän, dip añlatular işetergä turı kilgän ide. Nail İdiätullov äytüençä, bu - xaq süz. Çönki anıñ monnan başqa da tatar öçen izge ğamälläre küp bulğan. Yulsız qaldırılğan tatar awılların yullı itü, mäktäplärne saqlap qalu kebek ğamälläre, çınlap ta, KPSSnıñ urıslaştıru säyäsätenä qarşı kilgänder inde...
Ayrat İbrahim, Sember
Ayrat İbrahim, Sember
