Udmurtiäneñ tänyäğında urnaşqan Balezino rayonınıñ Kistem awıl mäktäbe ütkän comğada üzeneñ 175 yıllığın bilgeläp ütte. Mäktäpneñ direktorı Älfiä Kasimova äytüençä, qullarındağı dokumentlar buyınça mäktäpneñ 110 yıllığına äzerlänä başlağaç, tarix uqıtuçısı Fänzilä Kasimova arxivta yaña dokumentlarğa yulıqqan. Alarğa qarağanda, 1829 yılda Kistem awılında mäçet tözelä häm mäçet qarşında mäktäp tä açılğan. Mulla - malaylarnı, abıstay - qızlarnı uqıtqan. Arxivta saqlanğan ikençe dokumentlarda mondıy sannar kiterelä — 1861 yılda ike mulla häm ike abıstay alıp barğan sabaqlarğa 110 ir bala, 80 qız bala yörgän. Ul waqıtta balalarğa islam dine nigezlären añlatqannar häm ğäräp imlası nigezendä yazarğa, uqırğa öyrätkännär.
İnde 1895 yılda Kistemneñ üzäk mäçete qarşında, ul waqıtta awılda durt mäçet bulğan, uqıtu eşlären tağın da aktivlaştıru maqsatınnan, xalıqtan cıyılğan aqçağa mädräsä-mäktäp öçen maxsus bina salalar. Balalarğa dini däreslär belän berrättän, tatar häm rus tellären, arifmetika, täbiğat beleme fännären dä uqıta başlıylar. Şuşı yıllarda Kistem awıl mäktäbendä belem alğan, annan soñ üze dä uqıtuçı, mäktäp direktorı bulıp eşlägän, İbrahim Axmarov 1939 yılda kometa aça. Kometa Axmarov- Yurlov isemen yörtä.
Äytergä kiräk, 1927 yılğa qädär uqıtu gäräp grafikası nigezendä alıp barıla, soñraq latin xärefläre belän uqıtalar, annan soñ kirillitsağa küçälär
Kistem awıl mäktäbe xaqında mäktäp muzeenda bik küp materiallar tuplanğan. Bu eşne mäktäpneñ başlanğıç sıynıf uqıtuçısı Xäniä İbrahim qızı Kasimova 1965 yılda başlıy. Muzeyda şulay uq awıl xalqınıñ könküreşe, biredä kiñ taralğan şöğellär belän dä tanışırğa mömkin. Ul ğına da tügel, xättä arxeologik qazınular waqıtında tabılğan eksponatlar belän dä tulılandırılğan muzey. Biredä uqıtuçı balalar belän kistemlelärgä xas bulğan yolalarnı çağıldırğan küreneşlär dä äzerlilär. Kistem mäktäbeneñ 175 yıllığına kilgän qunaqlarnı uqu yortı belän tanıştırunı muzeydan başladılar. Anda qız soraw, yäşlärgä nikax uqıtu, kilen töşerü kebek küreneşlär kürsättelär. Muzeynı tözi başlağan, inde layıqlı yalda buluına da qaramastan, Xaniä İbrahim qızı Kasimova bügen dä muzey eşendä aktiv qatnaşa.
Mäktäpneñ yubileen olılap uzdırdılar. Başta mäktäpne 20 ğasırnıñ utızınçı yıllarında tämamlawçılar, ikençe törkemdä altmışınçı yıllarda uquçılar, öçençesendä soñğı yıllarda uquçılar cıyıldı. Kiçäne törle çorlarğa bäyle säxnäläşterelgän küreneşlär kertep, ul yıllarda uqığan keşelärneñ yazmışı turında bäyän itep, uqıtuçılar turında mäğlumatlar birep, ul yıllarda başqarılğan cırlar belän ürelderep alıp bardılar. Älbättä, mäktäp yubileenda Udmurtiä xökümäte, respublikanıñ Däwlät Sovetı, törle ministıyrlıyklardan wäkillär dä qatnaştı. Mäktäpneñ yubilee belän qotlap, prezident isemennän — avtobus, xökümättän —komp'yuterlar, uquğa kiräkle başqa äsbaplar tapşırıldı. Qazannan kilgän delegatsiä Bөtendönya tatar kongressı başqarma komitetı isemennän şulay uq komp'yuterlar, berniçä komplekt ädäbi kitaplar büläk itte. Bolar barısı da awıl mäktäbe uquçılarına şähärlärdä belem aluçı yäştäşlärennän qalışmasqa yärdäm itäçäk.
Kistem awıl mäktäben tämamlawçılar niçä yäştä bulularına qaramastan, küñellärendä uqığan mäktäpläre, uqıtuçıları, sıynıftaşları xaqında bik cılı xislär saqlıylar.
Bügen İjaw şähäre mäktäbendä tatar tele uqıtuçısı Räzinä Gafurova da bu hönärne saylawında ana tele uqıtuçısı Fäyrüzä xanımnıñ däreslärne qızıqlı itep alıp baruı, telebezgä mäxäbbät uyatuı säbäp buldı dip urtaqlaştı.
Mäktäptä 25 yıldan artıq başlanğıç sıynıflarda uqıtuçı, üze dä şuşı mäktäpne tämamlawçı Märziä Tawis qızı da uqıtuçı hönären saylawda üzeneñ möğallimälären yaratuınnan dip basım yasadı. Anıñ berençe çığarılış uquçıları arasında bügen tatarlar arasında yaxşı tanış Finlyandiädä ğömer itüçe Cämilä Nizametdin bulğan. El'mira—Cämiläneñ fotoräsemnäre, afişaları klub muzeenda urın alğan.
Kistem mäktäbeneñ 175 yıllığında qatnaşqan qunaqlar kistemlelelär belän aralaşudan qänäğät. Tanılğan yazuçı, cämäğät eşleklese, Bötendönya tatar kongressınıñ başqarma komitetı äğzası Fäwziä Bäyrämova fikeren tıñlıyq. (audio)
Fäwziä xanım, Kistemdä berniçe atna yäşäp, xalıqnıñ ğöref—ğädätlären, öy tözeleşendäge üzençäleklärne, fol'klorın cıyarğa da niätli.
Ä kistemlelelärne alda tağın ber yubiley kötä — Kistem awıl mäçetenä dä 100 yıl tula. Anı cäy aylarında ütkärergä niätlilär.
Xämidä Ğayfullina, Udmurtiä
Xämidä Ğayfullina, Udmurtiä
