Bardada Cıyın ütte

Tatar xalqı elek- elektän yolalarğa bik bay bula. Şular arasında cıyın digän yola bar. Ul cäy köne uraq başlanır aldınnan uzdırılğan. Bügenge köndä älege bäyrämnär ayırım ölkälärdä genä saqlanıp qalğan. Şularnıñ berse Perm ölkäsendä “Barda cıyını”. Eçtälege yağınnan Sabantuyğa yaqınaysa da, ul “Barda cıyını” bulıp yörtelä. Perm töbägendäge iñ olı xalıq bäyräme bulıp sanala. Älege ölkä Tatarstan öçen dä tanılğan şäxeslärne birä: cırçı Sänifä Rangulova, kompozitor häm cırçı Mäsgüd İmaşev, çığışı buyınça Barda rayonınnan ğalim, cämäğät eşleklese Räşit Yagfärov kebeklär.

Süzebez “Barda cıyını” xaqında ide bit äle, bu xaqta bezgä Räşit Yagfarov menä närsälär söyli:

Qazannan ayırım delegatsiä qaytırğa isäp. Barda rayonı xakimiäte yıl sayın qunaqqa çaqıra. Bilgele kompozitor häm cırçı Mäsğüt İmaşev, min häm şulay uq cırçı Sänifä Rangulova inde qaytıp ta kitte. Barda cirenä qaytırğa isäp, duslar, awıldaşlar, rayondaşlar belän oçraşıp. Älege cıyın Barda töbäge öçen genä tügel, xalıq böten Perm ölkäse Sverdlovs tiräsennän dä kilälär. Min üzem Barda yağınnan çıqqan keşe bularaq ber Sabantuyına nigez saldım. Min yäşägän keçkenä genä 25 yortlıq awıl bar ide. Küçtäntibaş digän, xäzer ul awıl yuq inde. Andıy awıllar 60-70 yıllarda bettelär. Barda yağında ğına da 10-15 yuq buldı.

- Ul awıllarnı xalıq sağına mikän soñ, şäxsän üzegez. Bäyrämnär ütkärü küñel açuğa ğına qaytıp qalmıymı?

- Ul awıllarnı xalıq bik sağına, cäy könnärendä anda barıp yöri. Nindider xis çaqıra toradır möğayın. Tuğan cir tartamı, bötenese şunda cıyıla torğan bulğannar. İnde minem dä şundıy xis, awılğa qaytası kilä, ä anıñ ziratı ğına basıp qaldı. Min uyladım, äydägez ber Sabantuy ütkärik awılda dip rayon gazetasına keçkenä genä yazma belän çığarğa täwäkkällädem. Biş yıl elek buldı bu xällär. Böten awıldaşlar cıyıldı, kürşe awıllar, rayon xakimiäte dä minem fikerne kütärep alıp bik zur ber Sabantuy kilep çıqtı. Xäzerdä menä yegermesendä rayonnarda betkäç yuğalğan awılnıñ Sabantuyın ütkäräçäkbez. Ul bäyräm bik küñelle, yuğarı rux belän genä ütmi, bu sağınu Sabantuyı, awılnı yuqsınu, tuğan cirgä bulğan mäxäbbätne belgertü. Berkemneñ dä tuğan cire betmäsen ide.

- Menä bez “Barda cıyını” xaqında söyläşä başlağan idek. Ul cıyın Sabantuydan närsäse belän ayırılıp tora soñ? Elek niçek ütkän xäzer niçek ütä?

- Anıñ eçtälege Sabantuyğa yaqınaytılğan inde. Nindi uyınnar bulsa barsında uynıylar. Ä menä elektän kilgän traditsiäse yärminkälär uzdıru. Törle yaqtan keşeneñ närsä satası bar, alar barsında yärminkägä alıp kilä torğan bulğannar. Barda rayonı keşeläre genä tügel, kürşe töbäklärdän dä satu-alu itärgä aşığalar.

- Sabantuy bit äle ul tanışu urını da. Yegetlär qızlar ber-berse belän tanışqannar. Yäşlek xatiräläregez dä iskä töşkälider äle?!

- Äye, cıyın ul tanışu urını da. Niçä qız belän tanıştıñ dip duslar arasında ber-berebez söyli idek. Çınnan da tanışu urını, kürşe awıl qızları belän tanışasıñ, qızlar yegetlär belän. Süzlär quyışıp küräsen öyläneşkän keşelär bik küp. Min üzem dä şular rätenä kerämder möğayın.

“Barda cıyını” şuşı ölkädä yäşäwçe tatarlarnıñ kötep alğan bäyrämnärneñ berse. Şuña da aña törle töbäklärgä sibelgän tatarlar tuğan cirlärenä ayaq basarğa aşığalar. Süzebezne yomğaqlap Räşit äfändeneñ “Bez mäñgegä sindä Barda cire” şiğerennän özek tıñlap kitik:

“Räxmät ilem iñdergäneñ öçen,

Qal'bebezgä tatar digän isem.

Bez mäñgegä sindä Barda cire,

Yağılsaq ta, yağılırbız sine übär öçen!!!”

Röstäm İsxaqi.