“Rusiädä küptellelek. Çınbarlıq häm kiläçäk” dip atalğan bu matbuğat oçraşuda Rusiä fännär akademiäseneñ Tel beleme institutı ğalimnäre, professorlar Möxämmät İsaev häm Wida Mixal'çenqo qatnaştı.
Mäskäw qunaqları, tatar xalqı mäqälendägeçä, qunaq bulsañ, tıynaq bul, digänne istä tottı bulsa kiräk. Tellärne üsterüdä Tatarstan täcribäsen xuplap, tellär säyäsäte uñışlı alıp barıla, anı başqa töbäklärgä dä taratu kiräklegen äytsälär dä, Rusiädäge tellär säyäsätenä bik kerep kitärgä aşıqmadılar. 1992 yılda Tatarstanda tellär turındağı zakon qabul itelgäç, küp närsägä ireşelde. Ämma tatarlar Rusiä külämendä añlaw tapmadı şikelle. Şunlıqtan saylağan yulnı aqrın ğına üzençä däwam itte. Rusiä fännär akademiäseneñ Tel beleme institutı ğalime, professor Möxämmät İsaev matbuğat oçraşuında Tatarstan citäkçelären artıq tıynaq häm saylağan yulığız dörester dide.
Qunaqlarnıñ süzlärennän añlaşılğança, alar eşlägän üzäk respublikadağı tellär üseşe belän qızıqsınıp tora. Nindider ber telneñ üseşe öçen, anıñ qullanış dairäse kiñ bulu kiräk, älbättä. İkençe Mäskäw ğalime Wida Mixal'çenkonı Tatarstan yuğarı uqu yortında tatar telle belgeçlär äzerläw, respublikada tellärne törle ölkädä qullanu faktı tañ qaldırğan. Tuqsanınçı yıllar başınnan birle respublikada ike däwlät telen ğämälgä kertü protsessı bara. Tatar telen dä däwlät xezmätendä, käğäzlärdä faydalanu digän süz inde. Ämma tatar tele äle Xökümät türendä tügel. Wida xanım tel üseşe öçen näq menä şuşı faktor kiräk di. Anıñ öçen telneñ köçle buluı zaruri. Milli mädäniät, massaküläm mäğlümat çaralarında telneñ canlılığı töp rol'ne uynıy.
Tatarstanda tatar telen üsterü öçen barlıq şartlar tudırıla dip äytelsä dä, Xökümätneñ tellärne üsterü bülege Kim Miñnullinğa ni säbäple respublikanıñ 16 rayon üzägendä tatar mäktäbe yuq digän soraw quyıldı. Menä anıñ cawabı
Balalarnı tatar mäktäplärennän rus mäktäplärenä birü yäki rusçağa uqıtuğa küçerü mäs’äläne xäl itmi. Minemçä, menä bu mäktäplärneñ sıyfatın kütärergä kiräk. Mäktäplärneñ kadrlar mäs’äläsen xäl itärgä kiräk, ğomumän tatar mäktäbeneñ kiläçägen küzallıy torğan adımnar yasarğa kiräk. Bügen bu mäktäplär xaqında tulı cawap birä almıym. Söyläşüdä latin imläsen torğızu mäs’äläse dä kütärelde. Bu sorawğa Mäskäw ğalime Wida Mixal'çenqo - latinnıñ tıyıluı bälki döres adım bulğandır dide. Çönki älifbanı üzgärtü mädäni üseşne totqarlawğa kiterer ide, dip sanıy Mäskäw ğalimäse. Ämma şul uq waqıtta yazunı saylaw xoquqın tıyu Konstitutsiägä qarşı kilä dide ul.
Az sanlı xalıqlarnıñ tellären saqlaw öçen dönyada maxsus xartiäneñ eşläp kilüe dä oçraşuda telgä alındı. Anıñ Rusiä tarafınnan tanılmawı añlı räweştä eşlänä, dide Mäskäw ğalimnäre. Çönki az sanlı xalıqlarnıñ tellären saqlaw Xartiäse tanılğan oçraqta, millätlärgä tuğan tellärendä belem alırğa, milli tormışların alıp barırğa şartlar tudırılmağan öçen Rusiägä dönya cämäğätçelege aldında cawap totırğa turı kiläçäk.
Al'binaZäynulla
