Rusiä prezidentı Putinnıñ Avropalılarğa töbäp, Kosovo iğlan itkän bäysezlekne tanıysız ikän, 30 yıl elek bäysezlegen iğlan itkän Tönyaq Kiper Törek Respublikasınıŋ da bäysezlegen tanığız, ike yözlelek yasamağız,- dip kisätkän ide.
Törkiädä baytaqlar monı Putin Törek tezisın yaqlıy dip añlasalar da, ul kiresençä Tönyaq Kiperdä ber yaqlı bäysezlek iğlanın niçek tanımağan bulsağız, Kosovonıñ ber yaqlı bäysezlek qararın da qabul itmägez dimäkçe buldı.
Mäğlüm, Mäskäwneñ Kosovonıñ bäyesezlegenä qarşı buluı öçen säbäbe bar, slavyan berdämlege isemennän Serblarnı yaqlıy. Törkiä isä borınğı Ğosmanlı İmperieäseneŋ tufraqları eçendä bulğan Kosovo Albannarınıŋ bäysezlegen qabul itep, häm tarixi yaqtan, häm dini yaqtan tuğandaşlıq kürsätkän bula. Tabiği politik tormışta eşlär nibarı emansiä belän genä barmıy. Ankara ber ük waqıtta Kosovonıŋ bäysezlegen tanığan AQŞ belän Avropa illärenä menä Tönyaq Kiperdä dä şuluq xäl, sez dä anıŋ bäysezlegen tanığız digän mesajnı birmäkçe. Törkiäneñ Kosovo Albannarın yaqlaw pozitsiäsenä küçüeneñ ber säbäbe tarixi bulsa, ikençe säbäbe Törkiädä azçılıq Albannarnıñ, az sanda da bulsa Kosovoda da azçılıq Töreklärneñ yäşäwe bulsa kiräk.
Dönyada bäysez illärne üzenä cıyğan BMO 1945 yılda 51 ağza il tarafınnan tözelgän ide, bugen anıŋ 192 ağzası bar. Dimäk 63 yılda ağzalar sanı 141-gä üskän. 1990-nçı yıldan soñ BMO-na ağza bulğan illärneñ sanı 40-qa citkän. Şular arasında SSCB-nıñ tarqaluı arqılı barlıqqa kilgän 15 bäysez il, Yugoslaviädän barlıqqa kilgän altı il, Avropadağı waq qına San Marino, Lichtensteinğa östämä, isemen bälki dä hiç ber märtäbä işetmägän, Saint Vincent, Palu, Nauru, Kiribati kebek illär dä bar.
Dimäk 20-nçe yözneñ ikençe yartısınnan başlap dönyada bäysezlek omıtılışları köç qazanğan. Elektän zur kolonial köçlärneŋ xakimiätendä bulğan dönyabızda här ber etnik törkem üz bäysezlege öçen tırışqan, köräşkän häm baytağı da şuşı izge mäqsatına ireşkän.
Dimäk 20-nçe yözneñ ikençe yartısınnan başlap dönyada bäysezlek omıtılışları köç qazanğan. Elektän zur kolonial köçlärneŋ xakimiätendä bulğan dönyabızda här ber etnik törkem üz bäysezlege öçen tırışqan, köräşkän häm baytağı da şuşı izge mäqsatına ireşkän.
Läkin ütkändä bulğanı kebek bugen dä bäxetle häm bäxetsez xalıqlar bar. Britaniäneñ Könyaq Pasifik Okeanındağı baytaq koloniäse xalıq sannarı 10 belän 100 meñ arasında bulsa da berär bäysez il buldılar.
Avropada isä soñğı 15-20 yılda Yugoslaviä tarqalıp altı häm xәzer Kosovo belän cide, Çexoslavakiä Çex belän Slovak illärenä bülenep ike, tulayım 9 il bäysez buldı. Belgiä isä ikegä bülenü aldında tora. İspaniä Katalanar belän Basklar bötenläy ayrılıp çıqmasınnar dip qurqa. Dönyanıŋ başqa yaqlarında da bäysezlek omtılışına kereşkän xalıqlar bar. Qafqaziädä Çäçän bäysezlek omtılışı qanğa buwılsa da, Mäskäwneñ yaqlawına ireşkän Abhaziä belän Könyaq Ossetia şundıy omtılışta. Tawlıq Qarabaxtağı ärmännär dä bäysezlek iğlan ittelär.
Ğıyraqta ber Körd däwläte tözeläçäk dip kötelä. Fälästinnärneñ omtılışı däwam itä. Xätta Kanadadağı Fransuzlar da bäysezlektän waz kiçmilär. UNPO dip atalğan Wäkilçelek itelmägän millätlär häm xalıqlar oyışmasında 69 ağza bar. Şular arasında Tatarstan belän Başqortstannıñ da isemnäre terkälgän. Rusiädän 14 xalıqnıñ ağza buluwı añlaşıla. Dimäk, bu xalıqlarnıñ da bälki tulı bäysezlek bulmasa da törle taläpläre bar. Alar arasında san yağınnan BMO-ndağı ağza illärneñ baytağınnan küberäk xalıq sanına iä Tatarlar, Uygurlar, Kördlär, Tayvanlılar bar.
Avropada isä soñğı 15-20 yılda Yugoslaviä tarqalıp altı häm xәzer Kosovo belän cide, Çexoslavakiä Çex belän Slovak illärenä bülenep ike, tulayım 9 il bäysez buldı. Belgiä isä ikegä bülenü aldında tora. İspaniä Katalanar belän Basklar bötenläy ayrılıp çıqmasınnar dip qurqa. Dönyanıŋ başqa yaqlarında da bäysezlek omtılışına kereşkän xalıqlar bar. Qafqaziädä Çäçän bäysezlek omtılışı qanğa buwılsa da, Mäskäwneñ yaqlawına ireşkän Abhaziä belän Könyaq Ossetia şundıy omtılışta. Tawlıq Qarabaxtağı ärmännär dä bäysezlek iğlan ittelär.
Ğıyraqta ber Körd däwläte tözeläçäk dip kötelä. Fälästinnärneñ omtılışı däwam itä. Xätta Kanadadağı Fransuzlar da bäysezlektän waz kiçmilär. UNPO dip atalğan Wäkilçelek itelmägän millätlär häm xalıqlar oyışmasında 69 ağza bar. Şular arasında Tatarstan belän Başqortstannıñ da isemnäre terkälgän. Rusiädän 14 xalıqnıñ ağza buluwı añlaşıla. Dimäk, bu xalıqlarnıñ da bälki tulı bäysezlek bulmasa da törle taläpläre bar. Alar arasında san yağınnan BMO-ndağı ağza illärneñ baytağınnan küberäk xalıq sanına iä Tatarlar, Uygurlar, Kördlär, Tayvanlılar bar.
İnde Kosova kebek yaña ber il bäysezlek qazanğanda bolar iskä töşä. Ğomumäm dönyada bäyesezlekkä omtıluçılarğa sempatiä üskännän üsä bara. BMO-nıñ ağza sanı 1945 yıldağı 51-dän bugenge 192-gä üsüwe dä bu bäysezlek ağımınıñ kiläse un yıllarda da däwam itäçägenä işarä itä.