Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле "Халкыбызның мирасы" дигән яңа програмын тәкъдим итте.
Русия Конституциясе көнендә Казанда илнең төп кануны язылган китапчыклар тараткан Гөлназ Равилова белән сөйләштек
Ярымтатар ярымруска әйләнгән җан ияләре шундый спектакл куя инде.
Җәмәгат монда бит үз ара Адай авылы халкы күберәк бер берсе белән талашып ята, ник дигәндә барысына да бар да билгеле. Тик дөресен берсе дә әйтергә теләми , мин Хәсәновларны да Хазиахметоваларны да мактамыйм , хурламыйм. Әбинең пенсиясенә килгәндә ,минем белүемчә ул 11 000 ,ул аны әбигә әйтмичә кассага җыйган икән, бу ун айга 110 000 була. Но әби ач утырган күрәсең. Дөрестән дә Исламның эшләгәнен мин белмим, но теле җитәрлек аның, ничә дер ел элек тавышларга батып Сәрдек мәктәбенә автобус алып бирде. Быел талашып йөреп авыл уртасындагы күперне рәтләтте. Башы тавыштан чыкмый аның, бик әйбәт кеше димәс идем. Шул ук Хазиахметоваларны да мактамас идем, чыннап эшләп тапкан акчалар белән , кызы белән бергә Таилантта икешәр атна ял итәргә әз акча кирәк түгел, өстәвенә трактор, арба селхоз кирәк яраклар да алдылар, берсен мактап берсен куя торган кешеләр түгел. Аллахы тәгалә бар, кем дөрес кем ялган икәнен барыбер беленәчәк.
Ансамбльдә ниндидер постановкалар, композисияләр, хәрәкәтләрне синхрон, тигез итеп башкарулар бар, тик БИЮ ҮЗЕ ЮК. Публикага эшләү юк. Сәхнәгә чыккан артистлар ниндидер спорт алымнарын бер бозуларсыз башкарып чыгу өчен комиссия алдына торып баскан гимнастлар кебек күренәләр ансамблдә. ЧЫН БИЮЧЕЛӘР ЮК. Биюче бит ул биюче инде. Аңа бу дөн-яда биюдән башка берни дә кирәкми, гөрләтеп кул чабулар, яхшы кабул итүләр. Шул булса ул ай буе очып кына йөри, ул булмаса, чын биюче бер ай буе балтасы суга төшкән кеше кебек. Аның сәхнәгә чыгып басуы белән үк тамашачы кул чаба башлый. Музыка көенә салмак кына атлап, башны текә тотып, уң кулны өскә күтәреп чыгып басуына ук. Менә мин бит инде бу, менә нинди бит мин, нинди шәп егет дип чыгып басуына ук. Беренче аккордлардан соң ук. Хәрәкәтләргә килик. Анда нибары бер биш-алты хәрәкәт бар, шуны кабатлыйлар да кабатлыйлар. Биш-алты нотаны кабатлап торган музыкага маймыллар кебек зыр-зыр әйләнәләр, шул гына. Чын татар бию хәрәкәтләренең йөздән берен дә куллана белми ансамбль. Үз стиле булган биюче юк. Биюченең аның төрлесе була. Берсе тыпырдатып бии, “Бас, бас, бас әле / Сайгагы сынсын әле // Сынса ямарлар әле дә // Такта табарлар әле // дип әйтә әйтә идәннәрне сындырганчы аяк тибеп бии, икенчесе – оеп-оеп китеп бии, берсе аяк очы белән җирне тырный-тырный биесә, икенчесе чулаклап бии, өченчесе – үкчә белән биеп күрсәтә. Берсе аяк белән чүгеп-чүгеп биесә, икенчесе иңсә сикертеп бии, берсе корсагын киереп биеп күрсәтә ике кулын бөеренә таянып, берсе картайган карт булып, аксый-аксый ухылдап, кайсы урак урган булып бии, кайсыдыр атта чапкан булып биеп күрсәтә, кайсыдыр печән чаба биегәндә, кайсыдыр камыр баса, кайсыдыр балта белән агач кисә бию көенә. Парлы биюләрне әйтеп торасы да юк. Тулы бер спектакль инде алары. Ике ир-ат сугышкан булып кыланып, корсакны корсакка бәреп сугып, китәләр инде биеп – мондый тамашаны карау өчен бар халык килә бар эшен ташлап, я ир белән хатын талашкан-үчегешкән булып күрсәтеп театр куялар, гшаилә низагы сценасы куеп. Хатыны үпкәоәп китә дә, ир дигәне йөри аның артыннан аны көенә китергән булып. Тегесе артын бора да куя, бора да куя моңа каршы. Андый төрлелекнең берсе дә юк ансамбльдә. Уннан бере дә юк, меңнән бере дә, миллионнан бере дә. Гомумән Татарстан татарлары бии белми. Чын татар биюе, чын татар музыкасы, чын татар көйләре, биюләре, чын татар йолалары, традицияләре – Уфа татарларында. Чын татарлык шунда сакланган. Урыслашып беткән Арча тирәсекндә ниндидер татарлык эзләп торасы юк. Керәшен биюләре мактауга лаек. Алар саклаганнар әле милли традицияләрне, милли музыканы, милли музыка коралларын, милли биюләрне. Чын халык ансабльдәге кебек итеп биеми. Ансабль гомумән бии белми дисәм дә артык булмас.
Татар биювен бетерүче кеше – Лима Кустабаева. Ул бусы татар биюве, бусы – башкортныкы дип бар татар биюлщрен примитивлаштырып, башкортлаштырып бетерде. Барысы да Татарстан җитәкчелегенең чын татар биючесе Фәйзи Гаскәровка фатир бирмәвеннән башланып китте. Шуннан инде Фәйзи абый Башкортстанның бер совхоз ансамблендә, аннары Уфа ансамблендә эшләп аларда татар биюләрен куярга мәҗбүр булды. Шу ннан инде бу биюләр “башкорт биюенә” әйләнеп киттеләр. Милләте буенча башкорт Лима ханым аларның берсен дә куйдыртмады татар биюләре итеп. Аның профессиональлеге дә бик түбән иде. Татар ансамбле шул вакыт юкка чыкты, аның хәзер дә тернәкләнә алганы юк. Бүгенге постановчиклар шул ук Кустабаева мәктәбе, алар да шул ук политика алып баралар бию сәнгатендә. Фәйзи Гаскәровтан соң Уфада эшләгән Хәшим Мостаев кебек осталар да татар биюләрен куйдылар Уфа сәхгәсендә, алар да Кустабаева кебек ханымнардан күпкә остарак иделәр. Казанда аларны күреп эшкә чакыручы кеше булмады.
[ Казанда узган чарадан видео блог ]
Ярымтатар ярымруска әйләнгән җан ияләре шундый спектакл куя инде.
Җәмәгат монда бит үз ара Адай авылы халкы күберәк бер берсе белән талашып ята, ник дигәндә барысына да бар да билгеле. Тик дөресен берсе дә әйтергә теләми , мин Хәсәновларны да Хазиахметоваларны да мактамыйм , хурламыйм. Әбинең пенсиясенә килгәндә ,минем белүемчә ул 11 000 ,ул аны әбигә әйтмичә кассага җыйган икән, бу ун айга 110 000 була. Но әби ач утырган күрәсең. Дөрестән дә Исламның эшләгәнен мин белмим, но теле җитәрлек аның, ничә дер ел элек тавышларга батып Сәрдек мәктәбенә автобус алып бирде. Быел талашып йөреп авыл уртасындагы күперне рәтләтте. Башы тавыштан чыкмый аның, бик әйбәт кеше димәс идем. Шул ук Хазиахметоваларны да мактамас идем, чыннап эшләп тапкан акчалар белән , кызы белән бергә Таилантта икешәр атна ял итәргә әз акча кирәк түгел, өстәвенә трактор, арба селхоз кирәк яраклар да алдылар, берсен мактап берсен куя торган кешеләр түгел. Аллахы тәгалә бар, кем дөрес кем ялган икәнен барыбер беленәчәк.
Ансамбльдә ниндидер постановкалар, композисияләр, хәрәкәтләрне синхрон, тигез итеп башкарулар бар, тик БИЮ ҮЗЕ ЮК. Публикага эшләү юк. Сәхнәгә чыккан артистлар ниндидер спорт алымнарын бер бозуларсыз башкарып чыгу өчен комиссия алдына торып баскан гимнастлар кебек күренәләр ансамблдә. ЧЫН БИЮЧЕЛӘР ЮК. Биюче бит ул биюче инде. Аңа бу дөн-яда биюдән башка берни дә кирәкми, гөрләтеп кул чабулар, яхшы кабул итүләр. Шул булса ул ай буе очып кына йөри, ул булмаса, чын биюче бер ай буе балтасы суга төшкән кеше кебек. Аның сәхнәгә чыгып басуы белән үк тамашачы кул чаба башлый. Музыка көенә салмак кына атлап, башны текә тотып, уң кулны өскә күтәреп чыгып басуына ук. Менә мин бит инде бу, менә нинди бит мин, нинди шәп егет дип чыгып басуына ук. Беренче аккордлардан соң ук. Хәрәкәтләргә килик. Анда нибары бер биш-алты хәрәкәт бар, шуны кабатлыйлар да кабатлыйлар. Биш-алты нотаны кабатлап торган музыкага маймыллар кебек зыр-зыр әйләнәләр, шул гына. Чын татар бию хәрәкәтләренең йөздән берен дә куллана белми ансамбль. Үз стиле булган биюче юк. Биюченең аның төрлесе була. Берсе тыпырдатып бии, “Бас, бас, бас әле / Сайгагы сынсын әле // Сынса ямарлар әле дә // Такта табарлар әле // дип әйтә әйтә идәннәрне сындырганчы аяк тибеп бии, икенчесе – оеп-оеп китеп бии, берсе аяк очы белән җирне тырный-тырный биесә, икенчесе чулаклап бии, өченчесе – үкчә белән биеп күрсәтә. Берсе аяк белән чүгеп-чүгеп биесә, икенчесе иңсә сикертеп бии, берсе корсагын киереп биеп күрсәтә ике кулын бөеренә таянып, берсе картайган карт булып, аксый-аксый ухылдап, кайсы урак урган булып бии, кайсыдыр атта чапкан булып биеп күрсәтә, кайсыдыр печән чаба биегәндә, кайсыдыр камыр баса, кайсыдыр балта белән агач кисә бию көенә. Парлы биюләрне әйтеп торасы да юк. Тулы бер спектакль инде алары. Ике ир-ат сугышкан булып кыланып, корсакны корсакка бәреп сугып, китәләр инде биеп – мондый тамашаны карау өчен бар халык килә бар эшен ташлап, я ир белән хатын талашкан-үчегешкән булып күрсәтеп театр куялар, гшаилә низагы сценасы куеп. Хатыны үпкәоәп китә дә, ир дигәне йөри аның артыннан аны көенә китергән булып. Тегесе артын бора да куя, бора да куя моңа каршы. Андый төрлелекнең берсе дә юк ансамбльдә. Уннан бере дә юк, меңнән бере дә, миллионнан бере дә. Гомумән Татарстан татарлары бии белми. Чын татар биюе, чын татар музыкасы, чын татар көйләре, биюләре, чын татар йолалары, традицияләре – Уфа татарларында. Чын татарлык шунда сакланган. Урыслашып беткән Арча тирәсекндә ниндидер татарлык эзләп торасы юк. Керәшен биюләре мактауга лаек. Алар саклаганнар әле милли традицияләрне, милли музыканы, милли музыка коралларын, милли биюләрне. Чын халык ансабльдәге кебек итеп биеми. Ансабль гомумән бии белми дисәм дә артык булмас.
Татар биювен бетерүче кеше – Лима Кустабаева. Ул бусы татар биюве, бусы – башкортныкы дип бар татар биюлщрен примитивлаштырып, башкортлаштырып бетерде. Барысы да Татарстан җитәкчелегенең чын татар биючесе Фәйзи Гаскәровка фатир бирмәвеннән башланып китте. Шуннан инде Фәйзи абый Башкортстанның бер совхоз ансамблендә, аннары Уфа ансамблендә эшләп аларда татар биюләрен куярга мәҗбүр булды. Шу ннан инде бу биюләр “башкорт биюенә” әйләнеп киттеләр. Милләте буенча башкорт Лима ханым аларның берсен дә куйдыртмады татар биюләре итеп. Аның профессиональлеге дә бик түбән иде. Татар ансамбле шул вакыт юкка чыкты, аның хәзер дә тернәкләнә алганы юк. Бүгенге постановчиклар шул ук Кустабаева мәктәбе, алар да шул ук политика алып баралар бию сәнгатендә. Фәйзи Гаскәровтан соң Уфада эшләгән Хәшим Мостаев кебек осталар да татар биюләрен куйдылар Уфа сәхгәсендә, алар да Кустабаева кебек ханымнардан күпкә остарак иделәр. Казанда аларны күреп эшкә чакыручы кеше булмады.