2008 yıl olimpia uyınnarına äzerlängän Qıtay, dönya cämäğatçelegenä ildäge keşe xoquqları tormışın yaxşırtırga wägdä birde. Dönyadağı qaysı ber kürenekle şäxeslär olimpianı barı tik sport çarası bularaq kürä. Bu törli qaraşlarnıñ asılında ni yata? .....
2008 Pekin olimpia uyınnarı aldınnan iğtibarnı cälep itkän waqıyğalarnıñ iñ soñgısı bu ay başında buldı. “Jurassic Park” isemle mäşhür kino belän dönyağa tanılğan Amerikalı film citäkçese Steven Spielberg, 2008 Pekin olimpia uyınlarında sänğat kiñäşçelege wazifasınnan baş tartuın belderde. Säbäbe isä, Qıtaynıñ Sudan Darfurdağı qan quyunın beterelüen sorap kiräkkän basımnı yasamawı ide. Qıtaynıñ Darfurdagı tä’sere isä şaqtıy köçle. Qıtay Sudannan zur külämdä yağulıq satın ala häm qarşılığında Sudanga xärbi kiräk-yaraqlar tämin itä. Läkin Spielberg bu qararında yalğız tügel. Anın belän bergä küp sanda keşe xoquqları aktivistläre bu waqıyğanı forsat itep, üz borçıluların dönya iğtibarına citkerergä tırışa.
New Yorkta urnaşqan Keşe xoquqların küzätü üzäge äytüençä, törkem Qıtaynıñ xäzergäçä keşe xoquqların bozu oçraqların barlıy başlağan. Alar arasına olimpia äzerlekläre barğan waqıtta artqan xoquq bozularda telgä alına. Ul ber şirkättä eşlägän Yang Chulin isemle beräwneñ xälen söyläp birde. Yang keşe xoquqları aktivistlärenä, olimpia uyınnarında keşe xoquqları mäsäläsenä kübräk iğtibar birergä çaqırğanı öçen qulğa alına.
Läkin säyäsät dönyası tänqit belderüdän tıyıla. İñ soñgı misal, Britan tışqı eşlär ministrı David Millibandnıñ, başqa mäsälälärgä iğtibar yünälderü öçen Olimpia uyınnarınnıñ qullanuına kisken qarşı çığuı ide. Bügen Pekindä matbuğat cıyılışında çığış yasagan Milliband, Keşe xoquqları däwamlı ber mäsälä, bu barı tik Olimpia waqıyğalarında ğına telgä alınırga tiyeş mäsälä tügel dide.
“Äye Qıtaydağı uñışlarnı häm anın birgän wäğdäne ütäw tırışlığın barlıq xalıqara cämäğatçelek belän bergä Olimpiada qotlarga bula. Läkin bu şul uq waqıtta bezneñ öçen bik qaderle qimmätlärneñ ğamägä aşmawın çağıldıru urınlı tügel.”
Matbuğat oçraşuında Millibandtañ soñ çığış yasagan Qıtay tışqı eşlär ministrı Yang Jiechi, bu forsattan faydalanıp Qıtayğa qarşı arta barğan täñqitneñ tä’seren kimetergä tırışıp:
“Qıtaydağı keşe xoquqların tänqit beldrep, xalıqara cämäğatçelekneñ olimpia uyınnarın boykot itärgä äzerlänüen äytergä tırışmagız çönki bu yalğan.”
Milbandnıñ bu çığışısınnan ber kön alda, Amerika prezidentı George Bush, “Darfurda bulğan wazğiyät ni qadär borçuğa salsa da bu mine Olimpia uyınnarına qatşudan tuqtata almas” dip äytkän ide.
Bush, minem Olimpia uyınnarına qaraşım ber sport waqiyğası bularaq qalsa, Spielbergneke üzgä bulırga mömkin, bu şäxsi qaraş mäsäläse dip äytte.
Ber başqa qaraş isä, Yewropaga citäklçelek itkän il Sloveniadan kilde. Slovenia Sport ministrı Milan Zver, “Sport säyäsättän möhimräk" dide. Häm ul Yewropalı sportçılarnı, uyınnar barışında keşe xoquqlarına qağılışnı mäsälälärne kütärep çıqmasqa çaqırdı. Avgustta başlıyaçaq Olimpia uyınnarı waqıtında qaysı ber yewropalı uyınçılar yarışlar barışında protest belderä alır digän farazlar bar.
Läkin çit illär, Könbatış illäre dä şul isäptän nigä Qıtayga bu qadär yomşaq mönäsäbättä tora? Bu sorawnı bälki Qıtaynıñ iqtisadi köçendä ezlärgä kiräkter.
Misal öçen Britaniä Premyerı Gordan Brown uzğan ay ğına, ike il arasındağı säwdäne 50 %qa yäğni aldağı 4 yılda säwdä külämen 60 milliard dolarga arttırırga kileşte. İke il dä bu iqtisadi uñışqa säyäsätneñ kirtä buluın telämi.
Qıtay tarafı isä, Olimpia uyınnarın üzen modern dönyaga tanıtu öçen yaxşı ber forsat bularaq faydalana.
2008 Pekin olimpia uyınnarı aldınnan iğtibarnı cälep itkän waqıyğalarnıñ iñ soñgısı bu ay başında buldı. “Jurassic Park” isemle mäşhür kino belän dönyağa tanılğan Amerikalı film citäkçese Steven Spielberg, 2008 Pekin olimpia uyınlarında sänğat kiñäşçelege wazifasınnan baş tartuın belderde. Säbäbe isä, Qıtaynıñ Sudan Darfurdağı qan quyunın beterelüen sorap kiräkkän basımnı yasamawı ide. Qıtaynıñ Darfurdagı tä’sere isä şaqtıy köçle. Qıtay Sudannan zur külämdä yağulıq satın ala häm qarşılığında Sudanga xärbi kiräk-yaraqlar tämin itä. Läkin Spielberg bu qararında yalğız tügel. Anın belän bergä küp sanda keşe xoquqları aktivistläre bu waqıyğanı forsat itep, üz borçıluların dönya iğtibarına citkerergä tırışa.
New Yorkta urnaşqan Keşe xoquqların küzätü üzäge äytüençä, törkem Qıtaynıñ xäzergäçä keşe xoquqların bozu oçraqların barlıy başlağan. Alar arasına olimpia äzerlekläre barğan waqıtta artqan xoquq bozularda telgä alına. Ul ber şirkättä eşlägän Yang Chulin isemle beräwneñ xälen söyläp birde. Yang keşe xoquqları aktivistlärenä, olimpia uyınnarında keşe xoquqları mäsäläsenä kübräk iğtibar birergä çaqırğanı öçen qulğa alına.
Läkin säyäsät dönyası tänqit belderüdän tıyıla. İñ soñgı misal, Britan tışqı eşlär ministrı David Millibandnıñ, başqa mäsälälärgä iğtibar yünälderü öçen Olimpia uyınnarınnıñ qullanuına kisken qarşı çığuı ide. Bügen Pekindä matbuğat cıyılışında çığış yasagan Milliband, Keşe xoquqları däwamlı ber mäsälä, bu barı tik Olimpia waqıyğalarında ğına telgä alınırga tiyeş mäsälä tügel dide.
“Äye Qıtaydağı uñışlarnı häm anın birgän wäğdäne ütäw tırışlığın barlıq xalıqara cämäğatçelek belän bergä Olimpiada qotlarga bula. Läkin bu şul uq waqıtta bezneñ öçen bik qaderle qimmätlärneñ ğamägä aşmawın çağıldıru urınlı tügel.”
Matbuğat oçraşuında Millibandtañ soñ çığış yasagan Qıtay tışqı eşlär ministrı Yang Jiechi, bu forsattan faydalanıp Qıtayğa qarşı arta barğan täñqitneñ tä’seren kimetergä tırışıp:
“Qıtaydağı keşe xoquqların tänqit beldrep, xalıqara cämäğatçelekneñ olimpia uyınnarın boykot itärgä äzerlänüen äytergä tırışmagız çönki bu yalğan.”
Milbandnıñ bu çığışısınnan ber kön alda, Amerika prezidentı George Bush, “Darfurda bulğan wazğiyät ni qadär borçuğa salsa da bu mine Olimpia uyınnarına qatşudan tuqtata almas” dip äytkän ide.
Bush, minem Olimpia uyınnarına qaraşım ber sport waqiyğası bularaq qalsa, Spielbergneke üzgä bulırga mömkin, bu şäxsi qaraş mäsäläse dip äytte.
Ber başqa qaraş isä, Yewropaga citäklçelek itkän il Sloveniadan kilde. Slovenia Sport ministrı Milan Zver, “Sport säyäsättän möhimräk" dide. Häm ul Yewropalı sportçılarnı, uyınnar barışında keşe xoquqlarına qağılışnı mäsälälärne kütärep çıqmasqa çaqırdı. Avgustta başlıyaçaq Olimpia uyınnarı waqıtında qaysı ber yewropalı uyınçılar yarışlar barışında protest belderä alır digän farazlar bar.
Läkin çit illär, Könbatış illäre dä şul isäptän nigä Qıtayga bu qadär yomşaq mönäsäbättä tora? Bu sorawnı bälki Qıtaynıñ iqtisadi köçendä ezlärgä kiräkter.
Misal öçen Britaniä Premyerı Gordan Brown uzğan ay ğına, ike il arasındağı säwdäne 50 %qa yäğni aldağı 4 yılda säwdä külämen 60 milliard dolarga arttırırga kileşte. İke il dä bu iqtisadi uñışqa säyäsätneñ kirtä buluın telämi.
Qıtay tarafı isä, Olimpia uyınnarın üzen modern dönyaga tanıtu öçen yaxşı ber forsat bularaq faydalana.