►Tatar Mäwletenä başqort qobayırları kilä
Bügen kiç belän Tatarstanda Mäwlet, päyğämbärneñ “tuğan köne” qarşılana. Mullalar da, cırçılar da bu bäyrämne xalıqqa qaytarırğa teli.
Çärşämbe könne kiç belän Tatarstanda zur dini bäyrämnäreneñ berse - Mäwlet qarşılana. Anı "Mäwliden-näbi" yäki “Mäwlid” dip tä atıylar. "Mäwliden-näbi" "päyğämbärneñ tuuı" dip tärcemä itelä. Tik Möxämmäd Päyğämbärneñ “tuğan köne” dip anıñ wafat bulğan könen bilgeläp ütälär.
Ber ay däwam itelä
Tatarstanda uzuçı Mäwlet çaraları isä ber kön belän genä tämamlanmayaçaq. Ul ay buyı, unike kön elek başlanğan “Räbıygel-äwäl” ayı buyı däwam itelä. Möselmannar bu aynı da Mäwlet ayı dip atıy. Şul ay qısalarında Qazanğa xätta Ufadan da qunaqlar kiler dip kötelä. Tatarstanda bik siräk işetelüçe qobayırlarnı da başqaraçaqlar.
Qämil xäzrät Bikçäntäyev.Qazandağı tarixi iske tatar bistäse yanında, yäğni kolxoz bazarı yanında "Soltan" mäçete urnaşqan. Anda Bua rayonı Çäçkab awılında tuıp üskän Qämil xäzrät Bikçäntäyev imam-xatıyb bulıp eşli. Ul Mäwlet bäyrämen möselmannar öçen Möxämmät päyğämbärne iskä alu çarası dip sanıy. "Sovet waqıtında da awılda yasıy idelär. Mäwlet aşları balalar öçen şatlıq bula ide", - dip iskä ala ul. "Soltan" möçetendä dä çärşämbe könne kiç belän maxsus salawatlar, yäğni doğalar, riwäyätlär uqırğa telilär. "Comğa könne dä doğa qılırbız äle", - di Qämil xäzrät.
Qämil xäzrät Bikçäntäyev şulay uq: “Päyğämbär ülgännän soñ da yäşi”, - di. Möselmannarda şulay uq ülüne “çın-çınlap tuu”, “asıl” häm mäñgelek dönyada tuu dip sanaw da bar.
Mullalar da, cırçılar da bäyrämne qaytarırğa teli
Mäwlet bäyräme, ayıruça anıñ salawatları, mönäcätläre danlıqlı bulğan. Bu turıda bügen Amerikada yäşäwçe kompozitor Mäsxüdä Şämsetdinowa xätta maxsus räweştä fänni dissertasia* dä yazğan ide.
Tik şulay da Tatarstan başqalasında Mäwlet bäyräme bik kiñ bäyräm itelmi äle. Äytik şähärneñ iñ aktiv mäxälläseneñ berse bulğan "Mädinä"dä dä yasalmıy.
Şulay da Tatarstan diniä näzarätendäge räsmi dinçelär bu borınğı bäyrämgä iğtibar yünältü maqsatınnan massalı berniçä çara yasarğa bulğan. 28 mart könne, filarmonialar zalında Mäwletkä bağışlap kiçä yasala. Bu turıda näzarätneñ apparat citäkçese, Islam dinen qabul itüneñ meñ yıllığı isemendäge mädräsä rektorı İlyäs Cihanşin äytä. «Mäwlet bäyräme uñayınnan kiçädä bilgele imamnar da, cırçılar da qatnaşçaq», - di ul.
Härqayda üzlärençä uzdıralar
İlyäs xäzrät Cihanşin. Möxämmäd Päyğämbärneñ tuuına bağışlanğan Mäwlet bäyräme dönyanıñ möselmannar yäşägän törle cirlärendä törleçä bäyräm itelä. Här xalıq üzençä maturlap, olılap, qäderläp uzdıra”, - dip yaza Änwär Xäyri. Äytik Törkiädä Mäwlet “kändil”läre yasala. Tatarlar da çittä tügel. Çuvaşiäneñ Batır rayonı Şığırdan awılında ul sovet çorında da daimi uza torğan bulğan. Bıyıl isä 20 mart könne bu awılda bäyräm uñayınnan balalar öçen festival yasala.
Soñğı päyğämbärne yaratıp
Balıq bistäse rayonında tuıp üskän Ğosman Ğömär dä bu bäyrämne balalıqtan xäterli. Bıyılğı bäyräm isä aña ayıruça qäderle. Päyğämbär tuğan könen ul Möxämmäd yäşägän cirlärne iskä töşerep qarşılıy. Ğosman Ğömär bıyıl Xacğa barıp qaytqan.
“Xacda buldım. Päyğämbär bulğan cirlärne kürdem. Şunda uq Ğosman häm Ğömär qäberläre dä bar ide. Bu minem isememneñ dä dinebez tarixına bäyle buluın raslıy. Min, ber tatar balası, Xacda üzemne zur islami ğälämneñ qıypılçığı itep xis ittem”,- dip söyli. Ğosman Ğömär: “Möxämmät sällallahu ğäläyhissäläm bezneñ öçen bik qäderle häm ul soñğı päyğämbärebez. Anıñ iskä alıp bez küñelebezne çistartabız”, - di.
İke atna uzğannan soñ ufalılar kilä
Ä ufalı tatarlar häm başqortlar isä bu bäyrämne Qazanğa kilep tä oyıştırıp kürsätergä niät itkän. Ufadağı bilgele “İxlas” mäxälläse Qazandağı “Säydäş” mädäniät üzägendä tağın ike atna uzğannan soñ Mäwlet bäyrämen yasıy. Anda bilgele başqaruçı Afärin Aqçurin da çığış yasar dip kötelä. Şulay uq Tatarstan xalqı bik az belgän äyber: başqort qobayırların da tıñlarğa mömkin bulaçaq. Bu turıda da möftiättän İlyäs xäzrät Cihanşin söyläde.
--------------------------------------------------------------------------------------------
►Cide tapqır qarap, ber tapqır yulnı çıq, sabıy!
Balalar qatnaşındağı yul xäläkätlären kimetü niätennän Qazanda “härberebez dä moña yulığa ala” dip atalğan kisätü aksiase ütkärelde.
«Tuqtağız, uylanığız! Härberebez moña yulığa ala!” Qazan şähäreneñ Mäskäw rayonı eçke eşlär idaräse şuşındıy şiğär belän yul hälaqätlärenä oçrap, sälamätleklären qaqşatqan balalar öçen kisätü aksiase ütkärde. Çaranıñ maqsatı – balalarnıñ yul hälaqätlärenä oçrap, cäräxät aluın kisätü, yul yörü qağıydälärenä iğtibarnı arttırırğa öndäw, zur şähärdä bulğan yul hälaqätennän soñ ruxi tormışın caylarğa yärdäm itü.
Çara barışında YUXİDİ xezmätkäre çığış yasadı, mäktäp uquçıları arasında yul yörü qağıydäläre problemasına qarata tügäräk östäl, şulay uq törle uyınnar ütte.
Qurqınıç hälaqätlärgä oçramağan keşelärgä härberebez dä mondıy xälgä yulığa alğanın äytäse kilä. Monnan ber keşe dä saqlanmağan. Beraz ğına keşelär bu turıda uylansınnan ide, balalarına kön sayın yul hälaqätläre turında iskärtep torsınnar ide. Yul hälaqätläre azraq bulsın öçen ütkäräbez aksiane.
Çaradan şundıy näticälär kötüe turında äytte Räşit Xämidullin. Älbättä, mondıy aksialär yul hälaqätenä oçrağan balalarnıñ qıtırşı küñelenä ber qaşıq may ğına, - dip östäde ul.
--------------------------------------------------------------------------------------------
►Qazanda ber ana ike balasına qul salğan
Qazanda yäşäwçe 23 yäşlek ber xanım üzeneñ 3 häm 4 yäşlek ike balasın suğa batırıp ütergän.
Tatarstan prokuraturasınıñ tikşerü idaräse citäkçese yärdämçese Eduard Abdullin süzlärençä bu xanım Qazannıñ Vorovskiy uramında tulay toraqta ber dustında yäşägän. Ul dustı ber qayda eşlämägän, xämer eçemleklär belän mawıqqan, şuña kürä bu xanımğa ike balasın qarawdan tış äle bu dustı turında da qayğırtırğa kiräk bulğan. Ä maşina yuıp eşläp alğan xezmät xaqı isä, balalarına tügel üzen qararğa da citmägä. Şuña kürä matdi xälne yaxşırtu maqsatınnan ul üze eşli torğan cirdä 36 yäşlek ber ir-at belän tanışqan. Cinayät eşen dä bu xanım näq menä bu yaña dustınıñ fatirında başqarğan di Eduard Abdullin:
"14 martta üzeneñ balaların yuırğa dip bu xanım älege ir-atnıñ fatirına kilä. Balaların wannığa kertä dä, sıra alırğa kibetkä çığıp kerä. Ul balaların balalar yortına birergä uylağan. Çönki üze dä 7 yäşendä änisez qalğan, häm balalar yortında tärbiälängän. Başta ul olı malayın Romanı suda batırğan. Keçkenä malayı, änise abıyı belän uynıy, dip, bu küreneşkä qarap torğan. Annın soñ bu xanım keçkenä ulı Danilnı da batıra".
Cinayätne qılğannan soñ ul vannadağı sunı cibärep, üzeneñ yaña dustına yaratuın äytep xat yazıp qaldıra. Ämma bernikadär waqıt uzğaç ul barıber dä milisiagä şaltıratıp, üzeneñ cinayät qıluın söyläp birä. Şul uq könne aña qarata cinayät eşe quzğaltılğan. Tatarstan prokuraturasınıñ tikşerü idaräse citäkçese yärdämçese Eduard Abdullin bu xanımğa qarata bireläçäk cäzanı bolay bäyäläde.
Cinayät qödeksınıñ 105 maddäse nigezendä bu xanımğa mäñgelek törmägä utırtıluı yanıy ala. Ämma miña qalsa aña 10-12 yıl törmä ğazabı bireläçäk. Qarar çığarğanda mäxkämä barlıq eşlärne iğtibarğa alaçaq. Anıñ cinayätne tanıp üzeneñ milisiagä kilüe bu şulay uq küpmeder däräcädä bu xanımğa qarata çığarılaçaq cäzanı yomşartaçaq.
--------------------------------------------------------------------------------------------
►Saxalinğa Qazan bik yıraq
Rusiä xökümäteneñ Yıraq Könçığış töbägen üsterü programması öçen birelä başlağan aqçası andağı tatar-başqort xalqınıñ yäşäyeşenä üzgäreş kerterme?
Rusiädä Yıraq Könçığış häm Bayqal aryağın üsterü programması yıl başında uq köçkä kergän ide. Ämma töbäklärne üsterü ministrlığı monıñ öçen aqçanı äle yaña ğına ala başlağan. Älege ministrlıqta Yıraq Könçığış yünäleşe öçen cawaplı Qämil İsxaqov äytüençä, bu 567 milliard sum yäşäyeş çeltäre: yullar, elektr-ğaz ütkärgeçlär häm hawa alannarın, diñgez portların üzgärtep qoru öçen totılaçaq. Saxalin utrawı belän olı cirne bäyläwçe zamança parom yulı buldıru da qaralğan. Bu xaqta ul “Rossiysqaya gazeta”nıñ 18 mart sanına birgän äñgämädä äytä. Bu aqçalarnıñ biznesqa alşartlar ğına bulıp toruın da yäşermi. Şul uq waqıtta Yıraq Könçığış federal' bülgesendä xalıqnıñ tormış xäle tübän bulıp qaluın däwam itä. Yäşäw minimumı ike märtäbä zurraq bulsa, urtaça xezmät xaqı barı tik 25 prosentqa ğına artıq. Annan da qala xezmät xaqların elektr energiase bäyäläreneñ yuğarı buluı aşap beterä diärlek. Älege bülgeneñ ber şähäre- Könyaq Saxalínda yäşäwçe tatar-başqort xalqınıñ da xälläre bik ük şäp tügel.
21 martta yäkşämbe mäktäbe açıla
19 mart könne “Tuğan tel” oyışması tözelgängä ike yıl tuldı. Saxalin utrawında 7 meñläp tatar yäşi. “Yıraq könçığış tatarlarınıñ problemaları bik küp. Alarnı çişär öçen bez berdäm üzäk açarğa telibez. Ul Xabarovski şähärendä bulırğa tieş. Bötendönya tatar kongressı wäkillege buldırıru kiräk. Bu üzäk bezgä ber-berebezgä yärdäm iter öçen dä kiräk. Qazan yıraq, bik yıraq!”- di Zäkiä Wälitowa. Bu könnärdä ul yäkşämbe mäktäbe açu mäşäqätlärendä. Çara 21 martta bulaçaq.
>> TULIRAQ İTEP AUDİO YAZMADAN TIÑLAGIZ >>>
