Accessibility links

Кайнар хәбәр

Törkiädä süz ireklege qanunında yaña reforma


Tanılğan yazuçı Orhan Pamuk
Tanılğan yazuçı Orhan Pamuk

Törkiäneñ üzendä häm çit illärdä ozaq waqıt süz ireklegen qısuda täñqitlängän konstitusiäneñ 301 maddäse Millät mäclese tarafınnan üzgärtelde.

Töreklekne tänqitlägän keşelärne xökemgä tartqan älege qanun säbäple qaysıber yazuçılar törmägä ozatılğan ide. Xäzer töreklekne tänqit itügä cäza birelmäyäçäk, läkin Törek milläten häm däwläten kimsetüçelär elekkeçä törmägä xökem itelä.

Älsä üzgäreşneñ mäğnäse nidä qala?...

Orhan Pamuk yäisä Hrant Dink kebek dönyağa tanılğan Törkiäle yazuçılar Törkiä tarixın däwläten täñqit itkän öçen 301. maddä säbäple xökemgä tartılğannar ide. 301. maddä xäzer üzgärtelde. Läkin bik añlaşılıp betmägän ber äyber, üzgäreştäge niçkä ayırma. Yäğni töreklekne tänqit itü belän Törek milläten, däwläten tänqitläw arasında ayırma nidä? The Economist jurnalınıñ Törkiä xäbärçese Amberin Zaman söyle:

“Böten keşe ber uq sorawnı birä, üzgäreşlär isä kosmetik boyawdan bötän ällä ni ayırması kürenmi. Üzgäreş nidä soñ? Töreklek yäisä törek milläte digännän närsä añlarğa? Etnik yaqtan törek milläteme? Ällä bu körd xalqınada qağılamı? Ayırmanı ber kem dä añlıy almıy.”

Törkiädä soñgı yıllarda töreklekne kimsetü ğayebe belän 301. maddä buyınça, törmägä xökem itelgän keşelär buldı. Alar arasında akademiklar, tarixçılar häm yazuçılar da bar.

Nobel ädäbiat büläge iäse, Orhan Pamuk da Şvetseriäle ber jurnalğa birgän äñgämäsendä “utız meñ körd belän ber million ärmän bu ildä üterelde, läkin bu turıda söyläşergä ber kem dä batırlıq kürsätä almas” dip äytergä tırışqan ide.

Pamukka kiçekmästän 301. maddägä qarşı xäräkät itü ğayebe belän mäxkämä eşe başlandı.

Läkin Orhan Pamuk mondıy qaynar bäxäslären küpertep awzı peşgän berdän ber keşe bulmadı.

2006 yılda mäşhür törek-ärmän jurnalistı Hrant Dink 301 maddä buyınça 6 ay törmägä xöküm itelgän ide. Sonınnan ul ber törek milliätçese tarafınnan üterelde.

Brussel räsmiläre isä, süz ireklegen tıyunı kimetü Törkiä öçen äkren barğan Yewropa Berlegenä äğzalıqta kiräk bulğan säyäsi reformalarğa ni qadär tuğrılıqlı bulıun kürsätüdä möhim ber adım buldı dip belderde.

301 maddägä kertelgän üzgäreşlär Törkiädäge qaysıber jurnalistlärne qanäğatländermi. Ämmä bäğzı belgeçlär bu üzgäreşlärnen älege şartlarda qılınğan iñ uñay üzgäreş buluın belderä. Nik digändä, xökümät ber yaqtan milliätçelärnen açuın çığarmasqa, ikençe yaqtan isä Yewropa taläplären qanäğatländerergä tiyeş.

Üzgäreşlärneñ ütälüe isä çiterekle mäsälä. Ul küpçelek prokuror häm xaqimnärneñ anı niçek añlawına bäyle bulaçaq. Üzgäreşlärdä konkret añlaşılğan ber genä äyber isä, törmägä xöküm itü 3 yıldan 2 yılğa kimeteläçäk. Yäğni yaña qanun buyınça, Törek milläten, däwläten, cömhuriäten yäisä xaqimiäten täñqitlägän keşelärgä 6 aydan alıp 2 yılğaça törmä cäza bireläçäk.

Jurnalist Amberin isä älege qanunnıñ bik niçkä säyäsi yäisä tarixi mäsälä turında söylärgä cıyınğan keşelärne ni qadär saqlıy alaçağı sorawına şik belän qarıy…

“Räsmi öyrätelgän tarixtän başqa, Orhan Pamuk kebek ärmän yäisä körd mäsäläsen kötärep çığaçaq yazuçılar äle bulır. Läkin minem uylawımça alar bu eşläre öçen barı ber xökemgä tartılırlar.”

Yewropa Berlegen citäklägän Slovenia kiçä qanunğa kertelgän üzgäreşlärdän soñ yasağan räsmi belderü yasap, bu reformnın süz ireklegenen iminlege öçen alğa taba köçle ber adım buluın belderde.

Läkin keşe xoquqları aktivistları älege üzgäreşneñ, keşelärgä tarix turında irkenräk söyläşergä, bäxäsläşergä yäisä räsmi bulmağan tarixnı öyränüdä barı ber zur mömkinçelek tudırmayaçağına ışana.
XS
SM
MD
LG